Σαράντα πέντε λεμονιές

Σαράντα πέντε λεμονιές στην άμμο φυτρωμένες
κάνουν τα φύλλα πράσινα και τα λεμόνια αφράτα
μόν’ η δική μου λεμονιά στην πέτρα είναι βγαλμένη
κάνει τα φύλλα μάλαμα και τα λεμόνια ασήμι
κι όποιος τα πιάσει πιάνεται κι όποιος τα ιδεί πεθαίνει
κι όποιος τα γλυκομυριστεί σκίζει τη γης και μπαίνει

Ιερισσός Χαλκιδικής

Όλα τα τραγούδια από τη Μακεδονία

Σχόλια

Αλληγορικό τραγούδι της αγάπης από την Ιερισσό της Χαλκιδικής, με γλαφυρή περιγραφή της εκθαμβωτικής και σπάνιας ομορφιάς μιας λεμονιάς, που συμβολίζει μια πεντάμορφη γυναίκα.

Μοιράσου τους στίχους

>> Φύση και Παραδοσιακό Τραγούδι

Πουλάκι μου μελαχρινό

Πουλάκι μου μελαχρινό, πουλί μου μαραμένο
αυτού που βούλεσαι να πας, να πας να ξεχειμάσεις
αυτού κλαρί δε βρίσκεται, χορτάρι δε φυτρώνει
φύτρων’ το στειροβότανο κι αυτό αριά φυτρώνει
το τρώνε οι λύκοι και ψοφούν, τ’ αρκούδια και λυσσάζουν
να το ’τρωγε κι η μάνα μου, εμένα να μην κάνει
κι αν μ’ έκαμε τι μ’ ήθελε κι αν μ’ έχει τι με θέλει
να γκιζηρώ, να βρίσκομαι στις φυλακές, στις πόρτες

γκιζηρώ: περιπλανιέμαι, τριγυρνώ

Πιερία

Όλα τα τραγούδια από τη Μακεδονία

Σχόλια

Τραγούδι της ξενιτιάς από την Πιερία. Πρόκειται για μια δραματική περιγραφή της ξενιτιάς ως άγονου και αφιλόξενου τόπου, με χαρακτηριστική την αναφορά στο στειροβότανο, το σπάνιο και δυσεύρετο πικρό βοτάνι, που προκαλεί τον θάνατο ή τη στειρότητα, απαλλάσσοντας έτσι τον άνθρωπο από τα βάσανα της ζωής.

Μοιράσου τους στίχους

>> Φύση και Παραδοσιακό Τραγούδι

Να ’μαν πουλί των Γρεβενών

Να ’μαν πουλί των Γρεβενών κι αηδόνι του Μετσόβου
γυαλένια μου, τριανταφυλλένια μου

να πέταγα, ν’ αγνάντευα πώς τα περνάει η αγάπη
γυαλένια μου, τριανταφυλλένια μου

Σε μπαλκονάκι κάθονταν, χρυσό μαντίλ’ κεντούσι
γυαλένια μου, τριανταφυλλένια μου

αποβραδίς το κένταγε και το πρωί το στέλνει
γυαλένια μου, τριανταφυλλένια μου

και ’γώ δώρο της έστελνα, κορδέλα κεντημένη
γυαλένια μου, τριανταφυλλένια μου

Ταξιάρχης Γρεβενών

Όλα τα τραγούδια από τη Μακεδονία

Σχόλια

Καθιστικό τραγούδι της ξενιτιάς από τον Ταξιάρχη Γρεβενών με συγκινητική περιγραφή του πόνου της αγάπης και της ξενιτιάς. Στον λυρικό μονόλογο του ξενιτεμένου κυριαρχεί η ευχή να μπορούσε να πετάξει σαν πουλί για να δει την «τριανταφυλλένια» του. Το τραγουδούν συνήθως κατά την εβδομάδα της Διακαινησίμου.

Μοιράσου τους στίχους

>> Φύση και Παραδοσιακό Τραγούδι

Μια γαλάζια περιστέρα

Μια γαλάζια περιστέρα
πέταξε και πάει ’σα πέρα
στο βουνό βουνό πετούσε
και το ταίρι της ζητούσε

Ταίρι μου ξενιτεμένο
έλα που σε περιμένω
στο βουνό με τα λουλούδια
να σου πω γλυκά τραγούδια

Νικήσιανη Καβάλας

Όλα τα τραγούδια από τη Μακεδονία

Σχόλια

Τραγούδι της ξενιτιάς και της αγάπης, ιδιαίτερα δημοφιλές στην ανατολική Μακεδονία. Περιλαμβάνει αναφορές στη φύση και στα πουλιά με αλληγορικό περιεχόμενο για την προσμονή του ξενιτεμένου. Στη Νικήσιανη της Καβάλας χορεύεται ως αργός μερακλίδικος συρτός, από ηλικιωμένους άντρες, γι’ αυτό και ονομάζεται «παπίτικος».

Μοιράσου τους στίχους

>> Φύση και Παραδοσιακό Τραγούδι

Λάλησε κούκε μ’, λάλησε

Λάλησε κούκε μ’, λάλησε όπως λαλούσες πρώτα
και μη λαλείς παράκαιρα και παραπονεμένα
παραπονείς την κλεφτουριά και τα καπετανάτα

Τι να λαλήσω, τι να πω και τι να μολογήσω
μας ήρθε η άνοιξη πικρή, το καλοκαίρι μαύρο
κι ο δόλιος ο χινόπωρος παραφαρμακωμένος

Μακεδονία

Όλα τα τραγούδια από τη Μακεδονία

Σχόλια

Κλέφτικο τραγούδι από τη Μακεδονία, με θέμα την προεξαγγελία συμφορών από τον προσωποποιημένο κούκο.

Μοιράσου τους στίχους

>> Φύση και Παραδοσιακό Τραγούδι

Ήλιε μ’ και τι πολάργιασες

Ήλιε μ’ και τι πολάργιασες κι αργείς να βασιλέψεις
σε βλαστημάει η αργατιά κι οι ξενοδουλευτάδες
σε βλαστημούν και τα μωρά στις κούνιες κρεμασμένα

πολάργιασες: άργησες πολύ

Δρυμός Θεσσαλονίκης

Όλα τα τραγούδια από τη Μακεδονία

Σχόλια

Τραγούδι για την εργατική ζωή από τον Δρυμό του νομού Θεσσαλονίκης. Εκφράζει την έντονη διαμαρτυρία των ανθρώπων του μόχθου προς τον παντοδύναμο ήλιο, που ορίζει τη μοίρα τους. Το τραγουδούσαν οι ξωμάχοι κατά το σούρουπο, όταν επέστρεφαν από τη δουλειά στα χωράφια.

Μοιράσου τους στίχους

>> Φύση και Παραδοσιακό Τραγούδι

Η περπερούνα

Περπερούνα περπατεί
και το Θιο παρακαλεί
για να βρέξει μια βροχή
μια βροχή μια σιγανή
για να γέν’ τα στάρια μας
κι τα καλαμπόκια μας
μπάρις μπάρις τα νιρά
μπάρις μπάρις τα κρασιά

Αιανή Κοζάνης

Όλα τα τραγούδια από τη Μακεδονία

Σχόλια

Τραγούδι του εθίμου της «Περπερούνας» από την Αιανή Κοζάνης.
Το έθιμο της «Περπερούνας» επιτελούνταν παλαιότερα σε περιόδους παρατεταμένης ανομβρίας ή μακράς ξηρασίας. Λάμβανε χώρα συνήθως την άνοιξη ή το καλοκαίρι που οι βροχές ήταν απαραίτητες. Μολονότι το συναντούμε με διαφορετικές παραλλαγές και αντίστοιχες ονομασίες, όπως Πιριπιρίτσα, Βιρβιρίτσα, Μπαρμπαρούσα, Ντουντουλίτσα, Παπαρούδα, φαίνεται να διατηρεί σε όλες τις περιοχές της χώρας τον μαγικοθρησκευτικό φυσιολατρικό πυρήνα του. Με γνωστότερη την «Περπερούνα», που συσχετίζεται ετυμολογικά με τα βυζαντινά «πέρπερα», διαπιστώνεται πως, όταν οι συνθήκες το απαιτούσαν, τα νεαρότερα μέλη των κοινοτήτων, με πρωταγωνίστριες συνήθως τα κορίτσια, συγκροτούσαν ομάδες και πραγματοποιούσαν τελετουργικούς αγερμούς με στόχο την πρόκληση βροχής. Ένα από τα μέλη των ομάδων, συνήθως το φτωχότερο ή/και ορφανό, στολιζόταν με πρασινάδες και, ως «Περπερούνα», συνοδευόμενο από τα υπόλοιπα επισκέπτονταν τα σπίτια της κοινότητας. Εκεί ερμηνεύονταν άσματα όπως το συγκεκριμένο και οι νοικοκυρές αφού έβρεχαν την «Περπερούνα» (ομοιοπαθητική επίκληση) κι εύχονταν «καλή βροχή» προσέφεραν δωρήματα, τα οποία συνήθως χαρίζονταν στην «Περπερούνα» για το καλό.

Ζωή Ν. Μάργαρη (2023)

Μοιράσου τους στίχους

>> Φύση και Παραδοσιακό Τραγούδι

Ερόδισε η Ανατολή

Ερόδισε η Ανατολή και ξημερώνει η Δύση
γλυκοχαράζουν τα βουνά κι αυγερινός τραβιέται
πάν’ τα πουλάκια στη βοσκή και οι λυγερές στη βρύση
βγαίνω εγώ κι ο μαύρος μου και τα λαγωνικά μου
βρίσκω μια κόρη που ’πλενε σε μαρμαρένια γούρνα
σαράντα σίκλους έβγαλε στα μάτια δεν την είδα
κι απάνω στους σαράντα δυο τη βλέπω δακρυσμένη
Γιατί δακρύζεις λυγερή και βαριαναστενάζεις
μήνα πεινάς μήνα διψάς, μήνα ’χεις κακή μάνα
Μήτε πεινώ μήτε διψώ, μήτ’ έχω κακή μάνα
ξένε μου, ο άντρας πέθανε, ο άντρας μου εχάθη

μαύρος: το άλογο
σίκλος: κουβάς

Φλώρινα

Όλα τα τραγούδια από τη Μακεδονία

Σχόλια

Καθιστικό τραγούδι από τη Φλώρινα. Η λυρική περιγραφή της χαραυγής στους πρώτους στίχους προσδιορίζει χρονικά τη συνάντηση του ξενιτεμένου με τη λυγερή. Ακολουθεί ο διάλογος μεταξύ των δύο προσώπων, ο οποίος σε άλλες εκτενέστερες παραλλαγές του τραγουδιού καταλήγει στην αναγνώριση του ξενιτεμένου από τη γυναίκα του.

Μοιράσου τους στίχους

>> Φύση και Παραδοσιακό Τραγούδι

Δώδεκα χρόνους έκανα

Δώδεκα χρόνους έκανα να στήσω περιβόλι
μ’ όλο μηλιές και κυδωνιές, νεράντζι και λεμόνι
και κόκκινες τριανταφυλλιές αντάμα με τις άσπρες
Σαν το ’μαθαν και τα πουλιά, της άνοιξης τ’ αηδόνια
σιβαίνουν, βγαίνουν, κελαηδούν, μόν’ κελαηδούν και λένε
βασιλοπούλα τ’ άκουσε ψηλά από το σαράι
Καλότυχο εσύ πουλί με τη λαλίτσα που ’χεις
Τι ζήλεψες βασίλισσα ’πό μένα το πουλάκι
εσύ τρώγεις αφρό ψωμί κι εγώ βοσκώ χορτάρι
εσύ κοιμάσαι στα χρυσά κι εγώ στο κοντοκλάδι
εσύ πίνεις γλυκό κρασί κι εγώ νερό απ’ τις μπάρες
’σύ παντυχαίνεις άνθρωπο για να ’ρθει να σε πάρει
’γώ παντυχαίνω σταυραϊτό που θέλει να με φάει

σιβαίνω: εισβαίνω, μπαίνω
μπάρα: λακκούβα, λούμπα
παντυχαίνω: περιμένω, καρτερώ, συναντώ

Σιάτιστα

Όλα τα τραγούδια από τη Μακεδονία

Σχόλια

Καθιστικό τραγούδι από τη Σιάτιστα, με γνωμικό και διδακτικό περιεχόμενο. Το στοιχείο της υπερβολής και του υπερφυσικού διαλόγου της βασιλοπούλας με το πουλάκι αξιοποιείται για να αναδείξει τις κοινωνικές διαφορές μεταξύ πλουσίων και φτωχών καθώς και την απληστία των ισχυρών. Η εισαγωγική περιγραφή του περιβολιού με τα δέντρα και τα λουλούδια του ζωντανεύει το σκηνικό όπου διαδραματίζεται η αφήγηση.

Μοιράσου τους στίχους

>> Φύση και Παραδοσιακό Τραγούδι

Βάγιες μου βαγίτσες μου

Έβγα κυρά μου Παναγιά να δεις τις Βάγιες που ’ρθαν

Βάγιες μου βαγίτσες μου, λίγο χαμηλώσετε
για να κόψω ένα κλαρί να το δώσω στο Χριστό.

Έβγα κυρά μου Παναγιά να δεις τις Βάγιες που ’ρθαν

Σαρακήνα Γρεβενών

Όλα τα τραγούδια από τη Μακεδονία

Σχόλια

Τραγούδι από τη Σαρακήνα Γρεβενών που ερμηνεύεται στο πλαίσιο των εθιμικών εαρινών δρώμενων του Σαββάτου του Λαζάρου και της Κυριακής των Βαΐων. Είναι χαρακτηριστική η επίκληση στις βάγιες να χαμηλώσουν, που φανερώνει τη σχεδόν διαπροσωπική σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Βάγιες ονομάζονται και τα νεαρά κορίτσια που συμμετέχουν στα δρώμενα.
Στα εθιμικά εαρινά δρώμενα του Σαββάτου του Λαζάρου και της Κυριακής των Βαΐων κυριαρχούν ‒με αφορμή την ανάσταση του Λαζάρου‒ τα στοιχεία του εορτασμού της ανανέωσης της φύσης και της ζωής. Αγερμοί επιτελούνται από τα νεαρά κορίτσια, μέλλουσες νύφες της κοινότητας, την παραμονή κι ανήμερα της γιορτής του Λαζάρου, ενώ την Κυριακή οι νιόνυφες της χρονιάς ‒που ενσαρκώνουν τη θαλερότητα και προσδοκούν την πλήρωσή της με την τεκνοποίηση‒ αφού μεταφέρουν βάγια στους ναούς προκειμένου να μοιραστούν στο εκκλησίασμα, χορεύουν και τραγουδούν κρατώντας τα, προσβλέποντας στην ενσωμάτωση της γονιμοποιού δύναμής τους.

Ζωή Ν. Μάργαρη (2023)