Γενική περιγραφή

Η ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου έχει υπό την αρμοδιότητά της 41 περιοχές Natura που εντοπίζονται κυρίως στο σύμπλεγμα των Κυκλάδων και στη γύρω περιοχή της Αστυπάλαιας (16 ΖΕΠ, 23 ΕΖΔ και 2 ΕΖΔ/ΖΕΠ). Το ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura στην περιοχή καλύπτει περίπου 375.000 ha, το 70% των οποίων αφορά θαλάσσιες περιοχές. Ως εκ τούτου, η ΜΔΠΠ καλείται να εποπτεύσει πάνω από 35 νησιά και νησίδες και 265.000 ha θάλασσας.

Γενικά χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος

Η περιοχή του Κεντρικού Αιγαίου χαρακτηρίζεται από μεγάλη βιοποικιλότητα και υψηλό βαθμό ενδημισμού, αποτέλεσμα της διαχρονικής επίδρασης ενός συνδυασμού γεωλογικών, βιογεωγραφικών και ανθρώπινων παραγόντων.

Η γεωλογική ιστορία της, μέσω ενός συνδυασμού ηφαιστειακής δραστηριότητας, τεκτονικών κινήσεων και διάβρωσης, δημιούργησε ένα ανάγλυφο υψηλής ποικιλότητας που οδήγησε στην ανάπτυξη μιας σειράς οικοτόπων. Η θέση της στο σταυροδρόμι των βιογεωγραφικών περιοχών της Μεσογείου, της Ευρώπης και της Ασίας επέτρεψε την ανταλλαγή ειδών, οδηγώντας σε υψηλό βαθμό ποικιλότητας και ενδημισμού. Η ανθρώπινη παρουσία εδώ και χιλιάδες χρόνια μέσω της γεωργίας, της αλιείας και της βόσκησης δημιούργησε ένα μωσαϊκό ενδιαιτημάτων, ενώ το μεσογειακό κλίμα της επέτρεψε την παρουσία μιας ποικιλίας φυτικών κοινοτήτων. Ως αποτέλεσμα, η περιοχή σήμερα περιλαμβάνει διάφορους βιότοπους όπως αμμόλοφους, γκρεμούς, δάση, υγροτόπους, βραχώδεις ύφαλους και αμμώδεις βυθούς που φιλοξενούν μια μεγάλη ποικιλία σημαντικών απειλούμενων ή σπάνιων ειδών.

Γενικά χαρακτηριστικά προστατευόμενων αντικειμένων

Οι περιοχές Natura του Κεντρικού Αιγαίου φιλοξενούν 44 τύπους χερσαίων και θαλάσσιων οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, μεταξύ των οποίων 6 προτεραιότητας, όπως τα Θαλάσσια λιβάδια ποσειδωνίας (1120*) και τα Μεσογειακά εποχικά τέλματα (3170*).

Πολλά απειλούμενα, σπάνια ή ενδημικά είδη φιλοξενούνται εδώ. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η περίπτωση της μεσογειακής φώκιας (Monachus monachus), του πιο απειλούμενου θαλάσσιου θηλαστικού στην Ευρώπη.

Πολλά αποδημητικά είδη πτηνών χρησιμοποιούν την περιοχή για στάση στο μακρύ ταξίδι τους και πολλά θαλασσοπούλια για την αναπαραγωγή τους. Ως αποτέλεσμα, 133 είδη πτηνών περιλαμβάνονται στα προστατευτέα αντικείμενα των ΖΕΠ, μεταξύ των οποίων ο Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae), ο Μύχος (Puffinus  yelkouan) και το Φρυγανοτσίχλονο (Emberiza caesia).

Η περιοχή των Κυκλάδων λόγω της γεωλογικής ιστορίας, των κλιματικών συνθηκών και της νησιωτικότητάς της, είναι ιδιαίτερα σημαντική για μια ποικιλία χερσαίων και θαλάσσιων ερπετών και ασπονδύλων.

Πολλά είδη ερπετών έχουν βρει κατάλληλες συνθήκες στην περιοχή: οι βραχώδεις βράχοι παρέχουν τόπους φωλεοποίησης για πολλά είδη σαυρών και φιδιών όπως ο Λαφιάτης (Elaphe quatuorlineata), οι αμμώδεις παραλίες χρησιμοποιούνται από τη θαλάσσια χελώνα Caretta caretta κατά την αναπαραγωγή της, ενώ η μακρά ιστορία γεωλογικής απομόνωσης των νησιών επέτρεψε την ανάπτυξη πολλών ενδημικών ειδών, όπως η oχιά της Μήλου (Macrovipera schweizeri).

Μια μεγάλη ποικιλία χερσαίων σαλιγκαριών επίσης ενδημικών εντοπίζονται εδώ, πολλά από τα οποία απειλούνται με εξαφάνιση, καθώς και μια σημαντική ποικιλία από θαλάσσια ασπόνδυλα, όπως σφουγγάρια, κοράλλια, μαλάκια και εχινόδερμα.

Από τα είδη χλωρίδας που φιλοξενεί η περιοχή ξεχωρίζει η Σιληνή του Χόλτζμαν (Silene holzmanii) «ενδημίτης» βραχονησίδων και το Σύμφυτο των Κυκλάδων (Symphytum cycladense) που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43.

Βραχονησίδες

Οι βραχονησίδες της περιοχής έχουν ξεχωριστή οικολογική αξία: χρησιμεύουν ως τόποι αναπαραγωγής και καταφύγια για διάφορα θαλασσοπούλια, υποστηρίζουν σημαντικούς πληθυσμούς ερπετών, εντόμων και άλλων ασπόνδυλων, ενώ αποτελούν σημαντικούς τόπους έρευνας για τα νησιωτικά οικοσυστήματα και τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας και της κλιματικής αλλαγής.

Υγρότοποι

Δεκάδες υγρότοποι συναντώνται στην περιοχή, ενώ πάνω από 90 μικροί υγρότοποι προστατεύονται θεσμικά με Προεδρικό Διάταγμα (ΦΕΚ ΑΑΠ 229/19.06.2012). Οι νησιωτικοί υγρότοποι υποστηρίζουν μια ποικιλία υδρόβιων και χερσαίων ειδών, πολλά από τα οποία είναι απειλούμενα, σπάνια ή ενδημικά, όπως τα τριχόπτερα Stactobia livadia και Tinodes serifos στη Σέριφο.

Γεωποικιλότητα

Κληρονομιά της πολύπλοκης γεωλογικής ιστορίας της περιοχής είναι επίσης η υψηλή γεωποικιλότητα και οι ιδιαίτεροι γεώτοποι που καταγράφονται, όπως το παγκόσμιας εμβέλειας ηφαιστειακό συγκρότημα της Σαντορίνης, το Σαρακήνικο της Μήλου, το σπήλαιο της Αντίπαρου και τα μεταλλεία της Σερίφου. Αξίζει επίσης να σημειωθούν τα δύο υποθαλάσσια ηφαίστεια της περιοχής, το Κολούμπο ΝΑ της Σαντορίνης και αυτό της Μήλου, που αποτελούν κομμάτια του ηφαιστειακού τόξου του Νοτίου Αιγαίου.

Τοπίο

Το ιδιαίτερο και μοναδικό νησιωτικό τοπίο των Κυκλάδων, προϊόν της διαχρονικής συνέργειας φύσης και ανθρώπου χαρακτηρίζεται από υψηλή αξία και μεγάλη ποικιλότητα π.χ. παραδοσιακά αγροτικά, αρχαιολογικά, γεωλογικά, υποθαλάσσια τοπία. Ο Βόλακας Τήνου, η Χώρα της Αστυπάλαιας και ολόκληρη η Φολέγανδρος είναι κάποιοι από τους 26 τόπους που έχουν θεσμικά χαρακτηριστεί ως “Τοπία Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους” στην περιοχή.

Θεσμικό Πλαίσιο

Για την περιοχή δεν υφίσταται ακόμα εξειδικευμένες θεσμικές ρυθμίσεις.

Για την προστασία και τη διατήρηση των προστατευόμενων περιοχών βιοποικιλότητας απαιτείται η έκδοση Προεδρικού Διατάγματος που βασίζεται σε εγκεκριμένη επιστημονική μελέτη (ν.1650/86 και ν.4685/2020).

Για τον σκοπό αυτό, εκπονούνται δυο Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) που αφορούν στις περιοχές αρμοδιότητας της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου. Οι ΕΠΜ θα τεκμηριώσουν την αναγκαιότητα θεσμοθέτησης προστατευόμενων ζωνών, θα προτείνουν μέτρα ρύθμισης δραστηριοτήτων και κατάλληλα μέτρα και δράσεις για τη διατήρηση των προστατευτέων αντικειμένων των περιοχών Natura.

Το έργο “Εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών, Σύνταξη Προεδρικών Διαταγμάτων Προστασίας και Σχεδίων Διαχείρισης για τις Περιοχές του Δικτύου Natura 2000”, για μέρος της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, περιλαμβάνει το μεγαλύτερο κομμάτι της περιοχής ευθύνης της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου. Η ΕΠΜ τέθηκε σε διαβούλευση στις 16/11/2022 με παράταση της προθεσμίας υποβολής σχολίων έως 30/04/2023.

Νόμοι

-Ν. 4685/2020 (A 92) «Εκσυγχρονισμός περιβαλλοντικής νομοθεσίας, ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία των Οδηγιών 2018/844 και 2019/692 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και λοιπές διατάξεις», όπως ισχύει.

-Ν. 4519/2018 (Α’25) «Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών και άλλες διατάξεις».

-Ν. 4014/2011 (Α΄209) «Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, ρύθμιση αυθαιρέτων σε συνάρτηση με δημιουργία περιβαλλοντικού ισοζυγίου και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος».

-Ν. 3937/2011 (Α’ 60) «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις».

-Ν. 2971/2011 (Α’285) «Αιγιαλός, παραλία και άλλες διατάξεις».

-Ν.2742/1999 (ΦΕΚ 207/τ. Α΄/07.10.99) «Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις».

-Ν. 2204/1994 (ΦΕΚ 59/1994) «Σύμβαση για την Βιοποικιλότητα».-1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος».

-Ν.1634/86 (ΦΕΚ 104/Α/86) Πρωτόκολλο της Διεθνούς Σύμβασης της Βαρκελώνης «Περί των ειδικά προστατευόμενων περιοχών της Μεσογείου»

-Ν.1335/1983 (ΦΕΚ 32/Α/1983) Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης: «Κύρωση Διεθνούς Σύμβασης για την διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης»

-Ν. 998/1979 (ΦΕΚ 289/1979)«Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της Χώρας».

-Ν.2719 (ΦΕΚ 106/Α/99) Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τη διατήρηση των Αποδημητικών Ειδών της Αγριας Πανίδας και άλλες διατάξεις.

Κοινοτικές Οδηγίες

–92/43/ΕΚ«για την διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας».

–2009/147/ΕΚ«περί της διατήρησης των άγριων πτηνών».

Προεδρικά Διατάγματα

-Π.Δ. 67/81 (Α’23/1981) «Περί Προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδος και άγριας πανίδος και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της ερεύνης επ’ αυτών».

-Προεδρικό διάταγμα (ΑΑΠ 229/19.6.2012) «Έγκριση καταλόγου μικρών νησιωτικών υγροτόπων και καθορισμός όρων και περιορισμών για την προστασία και την ανάδειξη των μικρών παράκτιων υγροτόπων που περιλαμβάνονται σε αυτόν».

Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις

-ΚΥΑ 50743/2017 (Β΄4432) «Αναθεώρηση εθνικού καταλόγου περιοχών του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Natura 2000».

-ΚΥΑ Η.Π.8353/276/Ε.103/2012 Τροποποίηση και συμπλήρωση της υπ’ αριθ.37338/1807/2010 Κ.Υ.Α. «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας και των οικοτόπων/ενδιαιτημάτων της, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ…», (Β’ 1495), σε συμμόρφωση με τις διατάξεις του 1ου εδαφίου της παρ. 1, του άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «Για τη διατήρηση των άγριων πτηνών», του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979, όπως κωδικοποιήθηκε με την Οδηγία 2009/147/ΕΚ.

-ΚΥΑ Η.Π.37338/1807/Ε.103/2010 Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας και των οικοτόπων/ενδιαιτημάτων της, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, «Περί διατηρήσεως των άγριων πτηνών», του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979, όπως κωδικοποιήθηκε με την Οδηγία 2009/147/ΕΚ.

-ΚΥΑ ΦΕΚ 1071Δ/22-12-2006 με 2ετή ισχύ με δυνατότητα παράτασης μέχρι 1 έτους, που επανήλθε σε ισχύ για την 5ετία 2011-2016 με το αρ.42 παρ.24 του ΦΕΚ 240/Α/25-11-2011. “Καθορισμός όρων και περιορισμών για την προστασία, διατήρηση και διαχείριση της φύσης και του τοπίου σε χερσαία και υδάτινα τμήματα της δυτικής Μήλου”.

Υπουργικές Αποφάσεις

-ΥΑ ΥΠΕΝ/ΔΝΕΠ/55150/1944/31-5-2022 (ΦΕΚ B` 2870/07.06.2022)«Κατάργηση του Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου με την επωνυμία «Φορέας Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κυκλάδων» και ενσωμάτωση αυτού στον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α.), σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 43 του ν. 4685/2020 (Α’ 92)».

-YA ΥΠΕΝ/ΔΔΦΠΒ/92566/2630 (ΦΕΚ Δ’ 586/15.09.2022) Παράταση και τροποποίηση της υπό στοιχεία ΥΠΕΝ/ΔΔΦΠΒ/58979/1531/21.06.2019 απόφασης του Αναπληρωτή Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας «Καθορισμός όρων και περιορισμών για την προστασία, διατήρηση και διαχείριση της φύσης της χερσαίας και θαλάσσιας περιοχής της Νήσου Γυάρου» (Δ’ 389).

-ΥΑ ΥΠΕΝ/ΔΔΦΠΒ/58979/1531 (2) (ΦΕΚ Δ’ 389/04.07.2019) Καθορισμός όρων και περιορισμών για την προστασία, διατήρηση και διαχείριση της φύσης της χερσαίας και θαλάσσιας περιοχής της Νήσου Γυάρου.

-ΥΑ 2886/142447 (ΦΕΚ 105/12.03.2019) Καθορισμός θαλάσσιων περιοχών, με βλάστηση ιδίως από Ποσειδωνία (Posidonia oceanica), στις οποίες απαγορεύεται η αλιεία με συγκεκριμένα εργαλεία, πέραν αυτών που έχουν καθοριστεί με την 167378/14-5-2007 απόφαση ΥΠΑΑΤ (241 Δ’).

-Υ.Α. 40332/14 Υ.ΠΕ.Κ.Α (ΦΕΚ 2383/Β’/08.09.2014) «Έγκριση Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα για τα έτη 2014-2029 και Σχεδίου Δράσης πενταετούς διάρκειας»,

-ΥΑ 167378/14-5-2007 (ΦΕΚ 241Δ, διόρθωση σφάλματος ΦΕΚ 392Δ/24.8.2007) που ορίζει περιοχές με θαλάσσια βλάστηση Posidonia oceanica που βρίσκονται εντός του Δικτύου Natura 2000 (κατά προτεραιότητα), στις οποίες απαγορεύθηκε η αλιεία με τα προαναφερόμενα εργαλεία.

-Απόφαση 91881 Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου (ΦΕΚ 463/Δ/31.12.2015) Ίδρυση Θαλάσσιου Καταφυγίου Άγριας Ζωής (ΚΑΖ) στην θαλάσσια ζώνη πέριξ της νήσου Γυάρου, Περιφερειακής Ενότητας Σύρου».

Σχέδια Δράσης

-ΥΠΕΝ/ΔΔΦΠΒ/68092/2152 (ΦΕΚ 3723/12.08.2021) Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τον τύπο οικοτόπου προτεραιότητας 2250 *Θίνες των παραλίων με Juniperus spp.

-ΥΠΕΝ/ΔΔΦΠΒ/68083/2147 (ΦΕΚ 3678/10.08.2021) Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την θαλάσσια χελώνα (Caretta caretta) στην Ελλάδα.

-ΥΠΕΝ/ΔΔΦΠΒ/68149/2156 (ΦΕΚ Β’ 3646/6.8.2021.) Εθνικό Σχέδιο Δράσης (ΕΣΔ) για το είδος λεπιδόπτερου Parnassius apollo.

-ΥΠΕΝ/ΔΔΦΠΒ/68086/2149 (ΦΕΚ 3663/9.8.2021) Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα πτωματοφάγα είδη ορνιθοπανίδας Γυπαετό (Gypaetus barbatus), Όρνιο (Gyps fulvus) και Μαυρόγυπα (Aegypius monachus) στην Ελλάδα.

-ΥΠΕΝ/ΔΔΦΠΒ/68148/2155 (ΦΕΚ Β’ 3645/6.8.2021) Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το είδος χλωρίδας *Silene holzmannii.

-Απόφαση Εθνικής Επιτροπής Υδάτων 895 (ΦΕΚ 4677/Β’/29.12.2017) «Έγκριση της Αναθεώρησης του Σχεδίου Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Νήσων Αιγαίου και της αντίστοιχης Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων».

Φυσικό Περιβάλλον

Οικότοποι

Στην προστατευόμενη περιοχή του Κεντρικού Αιγαίου, απαντώνται 44 τύποι οικοτόπων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ που ανήκουν στις κατηγορίες των παράκτιων και αλοφυτικών οικοτόπων, των παράκτιων και ενδοχωρικών θινών, των οικοτόπων γλυκών υδάτων, των οικοτόπων με σκληρόφυλλη βλάστηση (Matorrals), των φυσικών και ημιφυσικών χλοωδών διαπλάσεων, των βραχωδών οικοτόπων και σπηλαίων, καθώς και των δασών. Συνολικά, απαντώνται 6 τύποι οικοτόπων προτεραιότητας (*) με κωδικούς 1120*, 1150*, 2250*, 3170*, 6220* και 91E0*.

Ειδικότερα, οι τύποι οικοτόπων προτεραιότητας (*) που απαντώνται περιγράφονται συνοπτικά ως εξής:

1120*: Εκτάσεις θαλάσσιας βλάστησης με Posidonia (Posidonion oceanicae)

1150*: Παράκτιες λιμνοθάλασσες

2250*: Θίνες των παραλιών με Juniperus spp.

3170*: Μεσογειακά εποχικά τέλματα

6220*: Ψευδοστέπα με αγρωστώδη και μονοετή φυτά από Thero-Brachypodietea

91E0*: Aλλουβιακά δάση με Alnus glutinosa και Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)

Χλωρίδα

Συνολικά, στην περιοχή αρμοδιότητας της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου απαντώνται 2 σημαντικά είδη χλωρίδας που συγκαταλέγονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, τα χερσαία αγγειόσπερμα *Silene holzmannii και *Symphytum cycladense.

Το *S. holzmannii εξαπλώνεται στις βραχονησίδες Νοτίου Αιγαίου στην περιοχή “Αστσακίδες” (GR4210011), σε Φολέγανδρο (GR4220004) και σε Σύρο (GR4220018), ενώ εντοπίζεται κυρίως στην επιπαράλια ζώνη των περιοχών αυτών και σύμφωνα με δεδομένα του Εθνικού Σχεδίου Δράσης διατήρησης του είδους, οι πληθυσμοί του έχουν καταγραφεί επίσης στην περιοχή “Σοφρανά” (ΖΕΠ: GR4210023), στην Πάρο (ΖΕΠ: GR4220025) και τη Σύρο (ΖΕΠ: GR4220032). Πρόκειται για ένα είδος που ανήκει στα μονοετή ποώδη φυτά και συχνά συναντάται στον οικότοπο 1240, ενώ πιο σπάνια συναντάται στην ενδοχώρα των νησιωτικών περιοχών. Σύμφωνα με το σχετικό Εθνικό Σχέδιο Δράσης, οι κύριες πιέσεις που αντιμετωπίζει το είδος αφορούν κυρίως διάφορους θηρευτές μέσω της βόσκησης κυρίως από αιγοπρόβατα, καθώς και δυσμενείς καιρικές συνθήκες. H κατάσταση διατήρησής του εκτιμάται ως «Μη Ικανοποιητική» (U1) σύμφωνα με την αναφορά της Ελλάδας σε σχέση με το Άρθρο 17 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.

To *S. cycladense έχει καταγραφεί στην προστατευόμενη περιοχή με κωδικό GR4220004 και είναι ενδημικό των Κυκλάδων. Πρόκειται για ένα ποώδες πολυετές φυτό το οποίο συνήθως συναντάται σε βραχώδη ασβεστολιθικά ενδιαιτήματα. H κατάσταση διατήρησής του εκτιμάται ως «Ικανοποιητική» εμφανίζοντας άγνωστη βραχυπρόθεσμη τάση πληθυσμού (FV(x)).

Μεταξύ άλλων σημαντικών ειδών ενδημικής χλωρίδας είναι τα Fritillaria obliqua ssp. tuntasia (U2(x)) και Corydalis thasia (U1). Σημαντική παρουσία εμφανίζουν και άλλα θαλάσσια είδη μακροφύτων, όπως τα Cymodocea nodosa, Cystoseira compressa, Cystoseira barbatula, Cystoseira spinosa, ενώ έχουν καταγραφεί και ξενικά είδη όπως τα Halophila stipulacea, Asparagopsis taxiformis, Caulerpa cylindracea και Stypopodium schimperi.

Πανίδα

Σύμφωνα με το Τυποποιημένο Έντυπο Δεδομένων (ΤΕΔ), στην περιοχή αρμοδιότητας της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου απαντώνται 133 σημαντικά είδη πτηνών, 8 είδη θηλαστικών, 1 είδος εντόμου και 6 είδη ερπετών.

ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ

Το είδος *Monachus monachus (Μεσογειακή Φώκια) συναντάται σε 19 περιοχές, με την περιοχή της Γυάρου, μεταξύ άλλων, να αποτελεί σημαντικό βιότοπο για το είδος. Το είδος αυτό συνηθίζει να συναντάται σε ενδιαιτήματα που αποτελούν τύπους οικοτόπων προτεραιότητας, όπως είναι οι λειμώνες που σχηματίζει το Posidonia oceanica και τα θαλάσσια σπήλαια στην περιοχή τα οποία και χρησιμοποιεί κατά βάση για καταφύγιο και τροφοληψία. H κατάσταση διατήρησής του εκτιμάται ως «Μη Ικανοποιητική» εμφανίζοντας αυξανόμενη βραχυπρόθεσμη τάση πληθυσμού (U1(+)). Το Tursiops truncates (Ρινοδέλφινο) (U1(x)) συναντάται σε 7 περιοχές και συχνά έντοπίζεται σε λειμώνες του P. oceanica. Τα σημαντικά είδη χειροπτέρων Myotis blythii (U1(x)), Myotis emarginatus (U1(x)), Rhinolophus hipposideros (FV(x)), Rhinolophus ferrumequinum (U1(x)) και Rhinolophus blasii (U1(x)) συναντώνται σύμφωνα με τα δεδομένα του ΤΕΔ, στην προστατευόμενη περιοχή με κωδικό GR4220014. Τα είδη αυτά συμπεριλαμβάνονται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Ως επί το πλείστον, επιλέγουν ενδιαιτήματα όπως είναι οι θαμνώδεις εκτάσεις, ποολίβαδα και σπήλαια, ενώ συχνά συναντώνται σε ορυχεία.

Άλλα θαλάσσια είδη πανίδας

H κατάσταση διατήρησης του θαλάσσιου ασπόνδυλου Pinna nobilis εκτιμάται ως «Κακή» εμφανίζοντας αρνητική βραχυπρόθεσμη τάση πληθυσμού (U2(-)). Το είδος αυτό απαντάται συνήθως στον οικότοπο *1120, ενώ σύμφωνα με τα δεδομένα του ΤΕΔ συναντώνται σε 16 περιοχές.

Ορνιθοπανίδα

Τα είδη χαρακτηρισμού είναι τα Calonectris diomedea (Αρτέμης), Emberiza caesia (Φρυγανοτσίχλονο), Falco eleonorae (Μαυροπετρίτης), Falco peregrinus (Πετρίτης), Larus audouinii (Αιγαιόγλαρος), Puffinus yelkouan (Μύχος της Μεσογείου). Μεταξύ των σημαντικών ειδών ορνιθοπανίδας συγκαταλέγονται επίσης τα Hieraaetus fasciatus (Σπιζαετός), Gyps fulvus (Όρνιο), Aquila chrysaetos (Χρυσαετός), Haliaeetus albicilla (Θαλασσαετός) και Phalacrocorax aristotelis desmarestii (Θαλασσοκόρακας).

Έντομα

Το είδος *Euplagia quadripunctaria, η Πεταλούδα της Ρόδου, συναντάται στις προστατευόμενες περιοχές με κωδικούς, GR4220011, GR4220014 και GR4220016, ενώ συγκαταλέγεται στην Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Το *E. quadripunctaria συχνά απαντάται σε ενδιαιτήματα όπως δάση πλατύφυλλων, θαμνώδεις εκτάσεις και κοντά σε ποτάμια. Κύρια πίεση που δέχεται το συγκεκριμένο είδος είναι έμμεσα η εντατική βόσκηση, καθώς δύναται να ελαττώσει σε σημαντικό βαθμό την προτιμώμενη από το είδος αυτό χλωρίδα. H κατάσταση διατήρησής του εκτιμάται ως «Μη Ικανοποιητική» εμφανίζοντας άγνωστη βραχυπρόθεσμη τάση πληθυσμού (U1(x)).

Ερπετά

Στην περιοχή αρμοδιότητας της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου απαντώνται οι χελώνες *Caretta caretta, *Chelonia mydas και Mauremys rivulata, καθώς και τα φίδια Elaphe quatuorlineata, Zamenis situla και *Macrovipera schweizeri. To είδος *C. caretta εντοπίζεται σε 24 περιοχές, οι οποίες κυρίως αποτελούν χώρους διέλευσης και τροφοληψίας για το είδος. H κατάσταση διατήρησής του εκτιμάται ως «Κακή» εμφανίζοντας αρνητική βραχυπρόθεσμη τάση πληθυσμού (U2(-)). To *C. mydas είναι σπάνιο και έχει καταγραφεί σε 2 περιοχές με κωδικούς GR4210009, GR4220014 και GR4220019, ενώ η κατάσταση διατήρησής του εκτιμάται ως «Κακή» εμφανίζοντας άγνωστη βραχυπρόθεσμη τάση πληθυσμού (U2(x)). Τόσο το *C. caretta, όσο και το *C. mydas συχνά συναντώνται σε λειμώνες με Posidonia oceanica. Το M. rivulata συναντάται σε 9 περιοχές και η κατάσταση διατήρησής του εκτιμάται ως «Μη Ικανοποιητική» εμφανίζοντας αρνητική βραχυπρόθεσμη τάση πληθυσμού (U1(-)). Το είδος αυτό έχει καταγραφεί σε ποτάμια και υγροτόπους. Τα E. quatuorlineata και Z. situla συναντώνται σε 8 και 10 περιοχές, αντίστοιχα, ενώ η κατάσταση διατήρησής τους εκτιμάται ως «Ικανοποιητική» εμφανίζοντας σταθερή βραχυπρόθεσμη τάση πληθυσμού (FV(=)). Τα δύο αυτά είδη φιδιών εντοπίζονται κυρίως σε ενδιαιτήματα με θαμνώδεις και φρυγανικές εκτάσεις, καλλιέργειες και πετρώδη υποστρώματα. Το *M. schweizeri (Οχιά της Μήλου) είναι ενδημικό είδος και απαντάται σε ενδιαιτήματα εντός των ΕΖΔ με κωδικό GR4220006, GR4220008 και GR4220020. Το είδος αυτό εντοπίζεται, ως επί το πλείστον, σε κοίτες ρεμάτων και βραχώδεις περιοχές πλησίον ή μέσα σε θάμνους. H κατάσταση διατήρησής του εκτιμάται ως «Μη Ικανοποιητική» εμφανίζοντας αρνητική βραχυπρόθεσμη τάση πληθυσμού (U1(-)).

Σημαντικά Υγροτοπικά σύστηματα

Τα εσωτερικά υδατικά σώματα στην περιοχή αρμοδιότητας της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου, λαμβάνοντας υπόψη κυρίως τα δεδομένα που υπάρχουν για την περιοχή των νήσων Κυκλάδων καθώς και της νήσου Αστυπάλαιας, εκτιμάται ότι αντιστοιχούν σε 37. Ειδικότερα, στην Άνδρο έχουν καταγραφεί 7 φυσικοί υγρότοποι κυρίως ρυάκια μόνιμης ροής, στην Τήνο 3 φυσικοί και 1 τεχνητός υγρότοποι εκ των οποίων οι 2 αξιολογούνται σε καλή κατάσταση διατήρησης ήτοι η «Κολυμπήθρα (αντιστοιχεί σε Τ.Ο. *1150) και ο ταμιευτήρας «Λιβάδας», στη Σέριφο συναντώνται 2 ρέματα, στην Πάρο η λιμνοθάλασσα «Σάντα Μαρία» και το έλος «Μώλου», στη Νάξο 13 υγρότοποι και στο Κουφονήσι 1 πολύ μικρός, στην Αμοργό 1 υγρότοπος, στη Μύλο 4 μόνοι υγρότοπο εκ των οποίων μία είναι η λιμνιθάλασσα «Αχιβαδολίμνη» και το «Ριβάρι», στην Κίμωλο ένα μικρό έλος, το «Σουφιοκάλαμο», στην Πολύαιγο 2 υγρότοποι και στην Αστυπάλαια 1 φυσικό έλος το «Βαθέος».

Κλιματολογικά χαρακτηριστικά

Το κλίμα της περιοχής είναι εύκρατο. Παρουσιάζει ήπιο σχετικά χειμώνα και η καλοκαιρινή περίοδος είναι κατά βάση δροσερή, με κύριο χαρακτηριστικό στοιχείο να αποτελούν τα μελτέμια (μέση τιμή:  ̴4,5 beaufort). Η μέση ετήσια θερμοκρασία αντιστοιχεί σε 18°C. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από χαμηλά επίπεδα κατακρημνίσεων, ενώ εμφανίζονται διακυμάνσεις ανάλογα με το υψόμετρο και άλλα στοιχεία ανά νησιωτικό τόπο. Το κλίμα στην πλειοψηφία των νησιωτικών περιοχών αρμοδιότητας της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου ταξινομείται ως μεσόθερμο τύπου Csa, με παρουσία έντονης ξηρασίας κατά την καλοκαιρινή περίοδο.

Γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά

Η γεωμορφολογία των περιοχών υπό της αρμοδιότητας της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου διακρίνεται συχνά από απόκρημνες βραχώδεις ακτές, ημιορεινό ανάγλυφο και σημαντικό αριθμό μικρών υγροτοπικών συστημάτων που συναντώνται κατά βάση κοντά στην ακτογραμμή. Πέρα από τις απόκρημνες ακτές και το έντονο ανάγλυφο, οι περιοχές παρουσιάζουν και αμμώδεις ακτές και ορισμένες πεδινές εκτάσεις. Παράλληλα, σημαντική είναι η παρουσία ιδιαίτερων παράκτιων γεωμορφολογικών δομών όπως είναι τα σπήλαια· ενδεικτικά, θαλάσσια σπήλαια συναντώνται στις ΕΖΔ με κωδικούς GR4220002, GR4220009, GR4220013. Σημαντική είναι επιπρόσθετα η παρουσία μεταλλείων και ορυχείων. Επίσης, η διάβρωση κατά μήκος της ακτογραμμής των νήσων εντοπίζεται σε ποικίλες θέσεις και σε διαφορετικό βαθμό ανάλογα με τα γεωλογικά χαρακτηριστικά της εκάστοτε περιοχής, καθώς και σε συνδυασμό με τα τοπικά ωκεανογραφικά και κλιματολογικά χαρακτηριστικά.

Δράσεις

Οι αρμοδιότητες της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου, σύμφωνα με το άρθρο 34 του ν.4685/2020 (A’ 92) είναι ποικίλες, και περιλαμβάνουν ενδεικτικά:

-Παρακολούθηση της κατάστασης των ειδών και των τύπων οικοτόπων στις περιοχές της χωρικής αρμοδιότητάς.

-Κατάρτιση ετήσιας έκθεσης για τις προστατευόμενες περιοχές αρμοδιότητάς της.

-Συμμετοχή στην κατάρτιση και εφαρμογή σχεδίων διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών, ειδών και οικοτόπων.

-Κατάρτιση μελετών, διεξαγωγή ερευνών, και εκτέλεση τεχνικών ή άλλων έργων για την προστασία, αποκατάσταση και ανάδειξη των προστατευόμενων περιοχών.

-Διαβούλευση με την τοπική κοινωνία.

-Δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του πληθυσμού και των παραγωγικών φορέων.

-Διοργάνωση και συμμετοχή σε προγράμματα κατάρτισης και επιμόρφωσης.

-Συγκέντρωση επιστημονικών πληροφοριών και αξιόπιστων στατιστικών δεδομένων.

-Συμμετοχή στην εκτέλεση εθνικών, ευρωπαϊκών ή διεθνών προγραμμάτων και δράσεων.

-Σύνταξη σχεδίων φύλαξης της περιοχής ευθύνης της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου.

-Συμμοτοχή σε Προγραμματικές Συμβάσεις και Μνημόνια Συνεργασίας με δημόσιες υπηρεσίες και φορείς.

Γνωμοδοτήσεις

Στις κύριες αρμοδιότητες της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου περιλαμβάνεται επίσης η παροχή γνωμοδοτήσεων και έκφρασης γνώμης για έργα και δραστηριότητες που πραγματοποιούνται εντός ή πολύ κοντά στην περιοχή ευθύνης της και ενδέχεται να επηρεάσουν, άμεσα ή έμμεσα, τα προστατευτέα αντικείμενα.

Υποβολή Υλοποίηση Προγραμμάτων

ΥΜΕΠΕΡΑΑ

Η ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου υλοποιεί δράσεις στα πλαίσια της Πράξης «Ολοκλήρωση Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών και διαχειριστικών δομών περιοχών Natura 2000» με κωδικό ΟΠΣ (MIS) 5130700. Οι προς υλοποίηση δράσεις είναι οι παρακάτω:

Συνεργασίες

-Μνημόνιο Συνεργασίας με το Ινστιτούτο Έρευνας, Βιώσιμης Έρευνας, Βιώσιμης Ανάπτυξης και Παράδοσης (Ινστιτούτο Σύρου) με σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος, της βιώσιμης ανάπτυξης καθώς και στην ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς στην ευρύτερη νησιωτική περιοχή των Κυκλάδων. Η Σύρος αποτελεί παράδειγμα παραδοσιακού χαρακτήρα και ανήκει στον Αιγιακό χώρο των Κυκλάδων, ο οποίος είναι υψίστης οικολογικής και περιβαλλοντικής σημασίας. Ο ολοκληρωμένος σχεδιασμός και η ορθολογική διαχείριση εντός των Προστατευόμενων Περιοχών της χώρας που προωθεί ο Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α., θα συνεισφέρουν στη διατήρηση των σπάνιων ειδών και οικοτόπων που ενυπάρχουν στις περιοχές αυτές, υποστηρίζοντας με τον τρόπο αυτό και τους καταστατικούς στόχους του Ινστιτούτου Σύρου.

Στον χώρο του Κέντρου Έρευνας «καθ. Ιωσήφ Στεφάνου», έχει παραχωρηθεί απαιτούμενος χώρος, από το Ινστιτούτο Σύρου, για τη φιλοξενία και τη στέγαση των γραφείων της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου του Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α.

-Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ των Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής (ΥΠΑΝΠ), Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α., και WWF Ελλάς, για την αποτελεσματική φύλαξη της Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής (ΘΠΠ) Γυάρου, μέσω ενός πρωτοποριακού συστήματος επιτήρησης.

Η Γυάρος παρουσιάζει ιδιαίτερο επιστημονικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Η γεωγραφική θέση της, η μορφολογία και η απομόνωση της περιοχής, την καθιστούν ιδανικό καταφύγιο για πολλά απειλούμενα είδη της χερσαίας και θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας.

Το έργο αφορά ειδικότερα στην παράδοση στον Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. και στη λειτουργία ενός συστήματος απομακρυσμένης επιτήρησης της ΘΠΠ Γυάρου, με σκοπό τη μείωση των περιστατικών παράνομης αλιείας. Το σύστημα εγκατέστησε και λειτούργησε το WWF Ελλάς κατά την περίοδο 2015-2022, σε συνεργασία με τις αρμόδιες Λιμενικές Αρχές και περιλαμβάνει συνδυασμό μέσων υψηλής τεχνολογίας εγκατεστημένης σε επιλεγμένα σημεία της ΘΠΠ Γυάρου και της Σύρου.

Ανθρωπογενής Δραστηριότητα

Οικιστικό Περιβάλλον

Η περιοχή ευθύνης της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου θεωρείται ασυνεχής αφού καταλαμβάνει περιοχές σε 12 διαφορετικές Περιφερειακές Ενότητες και 22 διαφορετικούς Δήμους. Αν και αποτελείται από διαφορετικά νησιά και θαλάσσιες περιοχές του Αιγαίου, πολλά από αυτά παρουσιάζουν σχετικά αντίστοιχη οικιστική ανάπτυξη με εξαίρεση κάποια που έχουν διαφοροποιηθεί λόγω της έντονης επισκεψιμότητάς τους τις τελευταίες δεκαετίες.

Τα μικρότερα από αυτά, όπως οι Μικρές Κυκλάδες ή η Σέριφος, διαθέτουν έναν βασικό οικισμό που συνήθως αποκαλείται ‘χώρα’ και αναπτύσσεται συνήθως στο υψηλότερο σημείο του νησιού, με λίγους μόνιμους κατοίκους. Επίσης, υπάρχουν και μικρότεροι οικισμοί διάσπαρτοι στο νησί οριοθετημένοι ή μη. Στα μεγαλύτερα νησιά όπως η Σύρος, υπάρχει ανάπτυξη του αστικού ιστού χωρίς ωστόσο να αλλοιώνεται η παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Συγχρόνως, υπάρχουν και αρκετοί οικισμοί είτε παραθαλάσσιοι είτε πιο ορεινοί.

Η χωροθέτηση των οικισμών σε όλα τα νησιά γινόταν βάσει των καιρικών συνθηκών και του φυσικού εδάφους, χωρίς προγενέστερο σχεδιασμό. Κοινό στοιχείο όλης της περιοχής είναι η ιδιαίτερη κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική που την καθόρισε το αμυντικό στοιχείο, λόγω πειρατείας, με αποτέλεσμα πολλές φορές να κτίζονται σπίτια μέσα σε κλειστά οχυρωμένα κάστρα.

Οικονομικές Δραστηριότητες

Στην περιοχή ευθύνης της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου αναπτύσσονται δραστηριότητες υπαγόμενες στον πρωτογενή τομέα και κυρίως στην αλιεία, την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομία και λιγότερο τη γεωργική παραγωγή. Αν και για πολλά χρόνια η οικονομία των νησιών χαρακτηριζόταν από αυτάρκεια, ωστόσο, οι σύγχρονοι ρυθμοί και η ανάπτυξη των συγκοινωνιών έχουν οδηγήσει αυτό το παραγωγικό μοντέλο σε φθίνουσα πορεία. Στα μεγαλύτερα νησιά πλέον παρουσιάζεται έντονο και το στοιχείο του εμπορίου. Επίσης, υπάρχουν παραδείγματα ανάπτυξης της βιομηχανίας, με το Νεώριο που λειτουργεί στην Ερμούπολη Σύρου, εκτός της προστατευόμενης περιοχής, να αποτελεί ένα από τα παλιότερα ναυπηγεία της χώρας.

Ωστόσο, το κοινό στοιχείο που καθορίζει τις οικονομικές δραστηριότητες όλης της περιοχής ευθύνης της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου είναι ο τουρισμός. Όλες οι Κυκλάδες αποτελούν πόλο έλξης για τουρίστες Έλληνες και ξένους την καλοκαιρινή περίοδο. Νησιά όπως η Σαντορίνη, η Μύκονος, η Πάρος αποτελούν από τους πιο ισχυρούς και αναγνωρίσιμους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως. Αυτό με τη σειρά του έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη του τριτογενή τομέα με τις τουριστικές δραστηριότητες (καταλύματα, μεταφορές, υπηρεσίες εστίασης και ψυχαγωγίας) να καθορίζουν άμεσα την οικονομία των νησιών.

Πολιτισμός

Εκτός από τη φυσική της σημασία, η περιοχή έχει πλούσια πολιτιστική κληρονομιά που αποτελεί σημαντικό μέρος της ταυτότητάς της. Οι Κυκλάδες κατοικήθηκαν ήδη από τη Νεολιθική περίοδο και έχουν φιλοξενήσει διάφορους πολιτισμούς στην ιστορία τους, συμπεριλαμβανομένων των Μινωιτών, των Μυκηναίων και των Ενετών. Εδώ άκμασε από την 3η χιλιετία π.Χ. ο Κυκλαδίτικος πολιτισμός και παρήγαγε ξεχωριστή τέχνη και αρχιτεκτονική. Τα νησιά φιλοξενούν επίσης μια σειρά σπουδαίων αρχαιολογικών τοποθεσιών, όπως η Δήλος που αποτέλεσε θρησκευτικό, πολιτικό και εμπορικό κέντρο του αρχαίου ελληνικού κόσμου και Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Σημαντικό ιστορικό μνημείο της περιοχής αποτελεί η Γυάρος, που χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας τόσο στους ρωμαϊκούς χρόνους αλλά και στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας. H πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής παραμένει ορατή σήμερα στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, τη μαγειρική, τη μουσική, τα πανηγύρια και τα τοπικά έθιμα.

Πιέσεις-Απειλές

Τα τελευταία χρόνια, εντός των προστατευόμενων περιοχών παρουσιάζεται έντονη πίεση από διαφόρων ειδών δραστηριότητες. Κατασκευαστικά έργα όπως τα λιμενικά και η εγκατασταση επενδύσεων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα), έχουν άμεσες συνέπειες στα προστατευτέα αντικείμενα της περιοχής ευθύνης της ΜΔΠΠ Κεντρικού Αιγαίου. Επίσης, λόγω της εντατικοποίησης του τουρισμού, προκαλούνται σημαντικές αλλαγές στο φυσικό τοπίο και τους οικοτόπους, και ως εκ τούτου, υπόκεινται σε τεχνητές μεταβολές (π.χ. υποδομές για επισκέπτες). Συγχρόνως, άλλες δραστηριότητες όπως είναι οι μη αειφορικες κτηνοτροφικές δραστηριότητες, η παράνομη και άναρχη αλιεία, καθώς και το λαθραίο κυνήγι απειλούν τη χερσαία και θαλάσσια πανίδα της περιοχής.