Γενική Περιγραφή

Το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου ιδρύθηκε το 2005 με την ΚΥΑ  23069/ΦΕΚ 639Δ’ (14/6/2005). Βρίσκεται στη βορειοδυτική Ελλάδα και διοικητικά ανήκει στις Περιφερειακές Ενότητες Ιωαννίνων και Γρεβενών. Αποτελεί το μεγαλύτερο χερσαίο  Εθνικό Πάρκο της χώρας μας, με έκταση 1.969.741 στρέμματα περιλαμβάνοντας στα όριά του ολόκληρη την περιοχή του Ζαγορίου, περιοχές της Κόνιτσας και του Μετσόβου, καθώς και το δυτικό τμήμα της Περιφερειακής Ενότητας Γρεβενών. Η δημιουργία του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου με την ενοποίηση των περιοχών αυτών, έχει ως κύριο σκοπό τη διατήρηση, προστασία και ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής.

Το Εθνικό Πάρκο περιλαμβάνει το δεύτερο σε ύψος βουνό της χώρας μας Σμόλικα (2.637m), την επιβλητική οροσειρά της Τύμφης, τους ορεινούς όγκους του Λύγκου, της Βασιλίτσας, του Μιτσικελίου καθώς και άλλα βουνά χαμηλότερου ύψους. Εντός της προστατευόμενης περιοχής πηγάζουν οι ποταμοί Αώος, Βοϊδομάτης και Βενέτικος, καθώς και οι παραπόταμοι του Αράχθου, ήτοι Βάρδας και Ζαγορίτικος.

Εντυπωσιακό στοιχείο του Εθνικού Πάρκου αποτελούν τα φαράγγια και οι χαράδρες με κυριότερα το φαράγγι του Βίκου και τη χαράδρα του Αώου στην περιοχή των Ιωαννίνων, τα φαράγγια Πορτίτσας, Μικρολίβαδου και Τσούργιακα στην περιοχή των Γρεβενών.

Οι ψηλές και απόκρημνες κορυφές δημιουργούν ένα έντονο και πολυσχιδές ανάγλυφο με ποικιλία οικοτόπων και ειδών. Οι εναλλαγές οικοσυστημάτων προσφέρουν στην περιοχή μοναδικές εικόνες όλες τις εποχές του χρόνου. Αξιοσημείωτο είναι το παράδειγμα του Όρλιακα, όπου οι χρωματικές εναλλαγές των δασικών ειδών του θεωρούνται μοναδικές στη χώρα μας, γι’ αυτό και εύστοχα ο Όρλιακας ονομάσθηκε το «βουνό των χρωμάτων». Σε όλη την έκταση του Εθνικού Πάρκου, φιλοξενούνται πολλά σπάνια, ενδημικά και απειλούμενα είδη, συνθέτοντας μια εξαιρετική βιοποικιλότητα, η οποία καθορίζει και την ιδιαίτερη οικολογική αξία της περιοχής.

Εντός της προστατευόμενης περιοχής του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου έχουν οριστεί δύο Ζώνες προστασίας στις οποίες προβλέπονται αυστηρότεροι περιορισμοί για την προστασία των οικοσυστημάτων τους. Συγκεκριμένα, χαρακτηρίζονται ως Περιοχές Προστασίας της Φύσης (Ζώνη Ι) οι τρεις πυρήνες του Εθνικού Πάρκου, ήτοι ο πυρήνας του Εθνικού Δρυμού Πίνδου (Βάλια Κάλντα), το φαράγγι του Βίκου και η χαράδρα του Αώου. Γύρω από τις παραπάνω περιοχές, καθώς και σε ορισμένες επιπρόσθετες θέσεις του Εθνικού Πάρκου, εκτείνονται οι Ζώνες Διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών (Ζώνη ΙΙ) σε τέσσερεις επιμέρους περιοχές. Τέλος, εκτός του Εθνικού Πάρκου και για την αποτελεσματικότερη προστασία του, έχουν χαρακτηριστεί ως Περιφερειακές Ζώνες (Ζώνη Π) τέσσερις επιμέρους περιοχές.

Ο υψηλότερος βαθμός προστασίας χαρακτηρίζει τις Περιοχές Προστασίας της Φύσης (Ζώνη I), στις οποίες κύριος διαχειριστικός στόχος είναι η διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος και η αποτελεσματική προστασία του, ώστε να ακολουθήσει τη φυσική του εξέλιξη χωρίς ανθρώπινες επεμβάσεις.

Οι Ζώνες Διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών (Ζώνη II) μπορούν παράλληλα να χαρακτηριστούν ως περιοχές υψηλού βαθμού προστασίας, δεδομένου ότι έχουν επίσης ως στόχο τη διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος και την αποτελεσματική προστασία του με τη διαφορά όμως ότι εντός των ορίων τους επιτρέπεται να εκτελούνται έργα και εργασίες, να γίνονται έρευνες και να ασκούνται δραστηριότητες, κυρίως παραδοσιακού χαρακτήρα.

Στην περιοχή του Εθνικού Πάρκου ο βαθμός προστασίας είναι ηπιότερος ενώ ο κύριος σκοπός της είναι η διαφύλαξη της φυσικής κληρονομιάς και η διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας σε συνάρτηση με τις ασκούμενες δραστηριότητες των κατοίκων, οι οποίες θα πρέπει να βελτιώνονται με κατεύθυνση τον παραδοσιακό χαρακτήρα τους και με παράλληλη παροχή δυνατοτήτων οικοτουριστικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων.

Τέλος, οι Περιφερειακές Ζώνες του Εθνικού Πάρκου (Ζώνες Π) έχουν ως στόχο τον έλεγχο των χρήσεων γης, των δραστηριοτήτων και των έργων που ενδέχεται να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον του Εθνικού Πάρκου, όπως επίσης και τη διατήρηση και αποκατάσταση περιοχών σημαντικών για την προστασία της αρκούδας. Παράλληλα, στις Ζώνες αυτές, υποστηρίζονται δραστηριότητες με στόχο την ήπια ανάπτυξη της περιοχής, καθώς και την ανάπτυξη ήπιων μορφών αναψυχής.

Θεσμικό Πλαίσιο

Το νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο που διέπει το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου περιλαμβάνει:

ΝΟΜΟΙ

Ν.1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος». (ΦΕΚ160/τ. Α΄/16.10.86)
Ν.2742/1999 «Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις». (ΦΕΚ 207/ τ. Α’ /7.10.99)
Ν.3044/2002 «Μεταφορά Συντελεστή Δόμησης και ρυθμίσεις άλλων θεμάτων      αρμοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων». (ΦΕΚ 197/τ. Α΄/27.08.22)
Ν.3937/2011  «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις».(ΦΕΚ60/τ. Α΄/31.03.11)

Ν.4519/2018  «Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών και άλλες διατάξεις».(ΦΕΚ 25/τ. Α΄/20.02.18)

Ν.4685/2020 «Εκσυγχρονισμός περιβαλλοντικής νομοθεσίας, ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία των Οδηγιών 2018/844 και 2019/692 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και λοιπές διατάξεις». (ΦΕΚ 92/τ. Α΄/07.05.20)

ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

92/43/ΕΚ «για την διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας».
2009/147/ΕΚ «περί της διατήρησης των άγριων πτηνών».

ΚΟΙΝΕΣ ΥΠΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

ΚΥΑ 23069 «Χαρακτηρισμός της χερσαίας περιοχής των ορεινών όγκων της Β. Πίνδου ως Εθνικό Πάρκο, καθορισμός ζωνών προστασίας και καθορισμός χρήσεων, όρων και περιορισμών δόμησης».( ΦΕΚ 639/τ. Δ/14-6-05)

ΒΑΣΙΛΙΚΑ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ

Β.Δ 487 «Περί κηρύξεως του Εθνικού Δρυμού Πίνδου».(ΦΕΚ 120/τ. Α/1966)

ΠΡΟΕΔΡΙΚΑ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ

Π.Δ. 213 «Περί κηρύξεως της περιοχής Βίκου – Αώου Ιωαννίνων ως Εθνικού Δρυμού».(ΦΕΚ 198/τ. Α/1973)

ΥΠΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

ΥΑ 164686/2772  «Έγκριση Κανονισμού Λειτουργίας Εθνικού Δρυμού Βίκου – Αώου».(ΦΕΚ 531/τ. Β’/16.9.85)
ΥΑ 165054/2865  «Έγκριση Κανονισμού Λειτουργίας Εθνικού Δρυμού Πίνδου».         (ΦΕΚ 589/τ. Β’/2.10.85)
ΥΑ 36427 «Έγκριση Κανονισμού Λειτουργίας του Διοικητικού Συμβουλίου (Δ.Σ.) του Φορέα Διαχείρισης Εθνικών Δρυμών Βίκου – Αώου και Πίνδου». (ΦΕΚ 1401 τ.  Β’/13.9.04)
ΥΑ 36431 «Έγκριση Κανονισμού Οικονομικής Διαχείρισης του Φορέα Διαχείρισης Εθνικών Δρυμών Βίκου – Αώου και Πίνδου». (ΦΕΚ 1401/τ. Β’/13.9.04)
ΥΑ 21732 «Κανονισμός Λειτουργίας Υπηρεσιών και Προσωπικού του Φορέα Διαχείρισης Εθνικών Δρυμών Βίκου – Αώου και Πίνδου». (ΦΕΚ 787/τ. Β’/10.6.05)
ΥΑ 34939  «Έγκριση Κανονισμού για την εκτέλεση έργων, για την ανάθεση, παρακολούθηση και παραλαβή μελετών και υπηρεσιών, την προμήθεια, παράδοση και παραλαβή αγαθών, υλικών και προϊόντων και για την σύναψη και εκτέλεση σχετικών συμβάσεων του Φορέα Διαχείρισης Εθνικών Δρυμών Βίκου – Αώου και Πίνδου».(ΦΕΚ 1311/τ. B’/19.9.05)
ΥΑ 34939 «Έγκριση Κανονισμού για την εκτέλεση έργων, για την ανάθεση, παρακολούθηση και παραλαβή μελετών και υπηρεσιών, την προμήθεια, παράδοση και παραλαβή αγαθών, υλικών και προϊόντων και για την σύναψη και εκτέλεση σχετικών συμβάσεων του Φορέα Διαχείρισης Εθνικών Δρυμών Βίκου – Αώου και Πίνδου».(ΦΕΚ 1311/τ. B’/19.9.05)-«Διόρθωση σφάλματος στην υπ’ αριθμ. 34939/4-8-2005 απόφαση Υφυπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων».(ΦΕΚ 560/1-04-2008)

Αρμόδιες Αρχές για κάθε χρήσιμη πληροφορία που θα αφορά στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου είναι: οι Διευθύνσεις Δασών των Νομών Ιωαννίνων και Γρεβενών, ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, καθώς και τα οικεία Δασαρχεία.

Φυσικό Περιβάλλον

ΟΙΚΟΤΟΠΟΙ

Στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου απαντώνται 30 τύποι οικότοπων και 3 τύποι οικοτόπων με ανθρώπινη δραστηριότητα (Αγροτικές εκτάσεις, Εγκαταλελειμμένοι αγροί και Οικισμοί). Την μεγαλύτερη φυσική έκταση καλύπτουν οι 15 δασικοί οικότοποι, με κυριότερους εκείνους της Μαύρης Πεύκης, της Οξιάς, της Ελάτης και των Δρυών. Στους δασικούς επίσης οικότοπους, περιλαμβάνονται και οι συστάδες με ρόμπολο (Λευκόδερμη πεύκη), ορεινή άρκευθο, φλαμουριά, σφένδαμο, καθώς και η παραποτάμια βλάστηση με πλατάνια, ασπρόλευκες, σκλήθρα κ.ά. Επιπλέον, απαντώνται 4 οικότοποι που συγκροτούνται από θαμνώνες, όπως είναι οι πρινώνες και τα ψευδομακί, 5 λιβαδικοί οικότοποι που καταλαμβάνουν συνήθως τα μεγάλα υψόμετρα, 1 οικότοπος τυρφώνα, 3 οικότοποι σε βραχώδες υπόστρωμα (ορθοπλαγιές και σάρες) και 2 οικότοποι γλυκών υδάτων.

Επτά (7) τύποι οικοτόπων του Εθνικού Πάρκου χαρακτηρίζονται από υψηλή οικολογική αξία και σπανιότητα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σύμφωνα με τα κριτήρια αξιολόγησης της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ «περί διατήρησης οικοτόπων και ειδών» και αποτελούν οικότοπους προτεραιότητας (συμβολίζονται με αστερίσκο):

6210* Ημιφυσικοί  ξηροφυτικοί  λειμώνες  σε  ασβεστολιθικό  υπόστρωμα (Festuco – Brometalia) (* σημαντικές περιοχές με ορχεοειδή)

6230* Πλούσιοι  σε  είδη  λειμώνες  με  Nardus spp.,  ποικίλων ειδών, σε  πυριτικό  υπόστρωμα  της ορεινής  περιοχής  (και υπο-ορεινής  περιοχής,  στην  ηπειρωτική Ευρώπη)

7220* Πηγές όπου δημιουργείται επίπαγος (Cratoneurion)

9180* Δάση φαραγγιών (χαράδρες ή πλαγιές ή λιθώνες) με Tilio – Acerion

91E0* Αλλουβιάκα υπολειματικά δάση (Alnion glutinoso–incanae) ή Αλουβιακά δάση με Alnus glutinosa και Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)

9530* (Υπο) μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά είδη Μαύρης Πεύκης

9560* δάση της Μεσογείου με άρκευθους (Juniperus spp.)

ΧΛΩΡΙΔΑ

Στο Εθνικό Πάρκο της Βόρειας Πίνδου απαντώνται περισσότερα από 2.000 είδη φυτών, στα οποία περιλαμβάνονται εντυπωσιακά λουλούδια, όπως τα τέσσερα είδη άγριου κρίνου ήτοι λείριο το πάλλευκο (Lillium candidum), λείριο το χαλκηδονικό (Lillium chalcedonicum), λείριο το αλβανικό (Lillium albanicum) και λείριο το μάρταγον (Lillium martagon), ο νάρκισσος ο ποιητικός (Narcisus poeticus), η τουλίπα η αυστραλιανή (Tulipa australis), η γεντιανή η εαρινή (Gentiana verna), η σαξιφράγκα η σπρουνέρειος (Saxifraga spruneri) και πολλά άλλα.

Στην προστατευόμενη επίσης περιοχή συναντώνται βότανα με φαρμακευτικές ιδιότητες όπως η μέντα (Mentha longifolia), το φασκόμηλο (Salvia officinalis), η σατουρέγια (Satureja montana), το θυμάρι (Thymus leucospermus), το τσάι του βουνού (Sideritis raeseri) και πολλά άλλα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χλωρίδα των βουνών με οφιολιθικό γεωλογικό υπόστρωμα, δηλαδή του Σμόλικα, της Βασιλίτσας, του Λύγγου, του Φλάμπορου κ.ά., καθώς περιλαμβάνει αρκετά φυτά που έχουν προσαρμοστεί να ζουν σε εδάφη με υψηλές συγκεντρώσεις μετάλλων, όπως το άλυσσο του Σμόλικα (Allysum smolicanum), το γάλιο το οφιολιθικό (Gallium ophiolithicum), το κενταύρειο το πταρμικόφυλλο (Centaurea ptarmicaefolia), το σπάνιο ενδημικό του Εθνικού Πάρκου (Narthecium scardicum), κ.ά.

Στις κορυφές, τις πλαγιές και τα κοιλώματα του Εθνικού Πάρκου εντοπίζονται ορχιδέες (70 τουλάχιστον καταγεγραμμένα είδη και υποείδη, που αντιστοιχούν στο 1/3 του συνολικού αριθμού ορχεοειοδών που απαντώνται στην Ελλάδα), οι σπουδαιότερες από τις οποίες είναι: Orchis mascula, Dactylorhiza sabucina, Dactylorhiza kalopissii, Dactylorhiza baumanniana subsp. smolikana, Ophrys bansreinbardii, Ophrys zeusii, Ophrys insectifera, Epipactis purpurea, Gymnadenia frivaldii κ.ά. Επίσης στο Εθνικό Πάρκο φύονται πολλά σπάνια, ενδημικά και προστατευόμενα είδη φυτών, όπως είναι: κενταύρεα της Τύμφης (Centaurea tymphaea), κενταύρεα η βλαχόρειος (Centaurea vlachorum), σέδο της Τύμφης (Sedum tymphaeum), μπορνμουελέρα της Τύμφης (Bornmuellera tymphaea), άλυσσο του Χελδράιχ (Alyssum heldreichi), σιλινή της Πίνδου (Silene pindicola), όνοσμα η ηπειρωτική (Onosma epirotica), μινουάρτια η ψευτοσαξιφραγκοειδής (Minuartia pseudosaxifraga), σολδανέλλα της Πίνδου (Soldanella pindicola), σαξιφράγκα μπιφλόρα της ηπείρου (Saxifraga biflora–epirotica), το πτεριδόφυτο βοτρύχιο (Botrychium simplex) κ. ά.

Αλλά αξιόλογα είδη φυτών με περιορισμένη γεωγραφική κατανομή στα όρια του Εθνικού Πάρκου είναι: Η ραμόντα η σερβική (Ramonda serbica), η εντομοφάγος πινγκουϊκουλα η κρυσταλλοειδής (Pinguiculla crystalline ssp. hirtiflora), η ίριδα η γερμανική (Iris germanica) κ.ά

Πλούσια είναι επίσης και η μυκοχλωρίδα του Εθνικού Πάρκου η οποία περιλαμβάνει χιλιάδες είδη μανιταριών, ανάμεσα στα οποία έχουν προσδιορισθεί και καταγραφεί μέχρι σήμερα μόνο στην περιοχή των Γρεβενών περίπου 2.000 είδη. Στα πιο γνωστά μανιτάρια του Εθνικού Πάρκου συγκαταλέγονται τα εξής: Το αγαρικό το πεδινό (Agaricus campestris), ο λακτάριος ο νόστιμος (Lactarius deliciosus), ο αμανίτης ο μυκογόνος (Amanita muscaria), η σαρκοσφαίρα η εστεμμένη (Sarcosphaera coronaria), η μορχέλα η νόστιμη (Morchella deliciosa), το γαίαστρο το τριπλό (Geastrum triplex), κ.ά.

ΠΑΝΙΔΑ

H άγρια πανίδα του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου είναι πλούσια τόσο σε συνολικό αριθμό ειδών, όσο και σε σπάνια και προστατευόμενα είδη.

ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ

Σχεδόν όλα τα μεγάλα θηλαστικά της ηπειρωτικής Ελλάδας, είτε είναι σπάνια, όπως η αρκούδα (Ursus arctos), ο λύκος (Canis lupus), ο αγριόγατος (Felis sylvestris), η βίδρα (Lutra lutra), το αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra balcanica) και το ζαρκάδι (Capreolus capreolus), είτε περισσότερο κοινά, όπως το αγριογούρουνο (Sus scrofa), παρουσιάζουν αξιόλογους πληθυσμούς στην περιοχή. Άλλα μικρότερα θηλαστικά που απαντώνται στο Εθνικό Πάρκο είναι η αλεπού (Vulpes vulpes), ο ασβός (Meles meles), ο λαγός (Lepus capenis), ο σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor), ο σκίουρος (Sciurus vulgaris), το κουνάβι (Martes foina), το σπάνιο δασοκούναβο (Martes martes), πολλά μικροθηλαστικά και αρκετά είδη νυχτερίδων. Συνολικά στο Εθνικό Πάρκο απαντώνται πάνω από 60 είδη θηλαστικών.

ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ

Στο σύνολο των περισσότερων από 180 ειδών πουλιών της περιοχής, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αρπακτικά πουλιά και κυρίως ο Ασπροπάρης (Neophron percnopterus), ο Χρυσαετός (Aguila chrysaetos), ο Πετρίτης (Falco pereginus), ο Σταυραετός (Hieraetus pennatus), ο Φιδαετός (Circaetus gallicus) και το Χρυσογέρακο (Falco biarmicus). Επίσης, αξιόλογη είναι η παρουσία Δρυοκολαπτών, όπως ο μεγάλος μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) και ο βαλκανικός Δρυοκολάπτης (Dendrocopos syriaca). Ενώ στο Εθνικό Πάρκο απαντώνται και άλλα σημαντικά είδη, όπως η ορεινή Πέρδικα (Alectoris graeca), η Βουνοπαπαδίτσα (Parus montanu), η Τοιχόδρομα (Tichodroma muraria), ο Νεροκότσυφας (Cinclus cinclus), ο Μαυροπελαργός (Ciconia nigra), η Χιονάδα (Eremophilla alpestris), ο Χιονόστρουθος (Montifrigillani valis) κ.ά.

ΕΡΠΕΤΑ

Στα περίπου 30 είδη ερπετών του Εθνικού Πάρκου συγκαταλέγονται 16 είδη σαύρας, 10 είδη φιδιών και 4 είδη χελώνας. Ενδεικτικά αναφέρουμε την παρουσία της κερκυραϊκής σαύρας (Algyroides nigropunctatus), του σπιτόφιδου (Elaphequatrolineata) και της κρασπεδωτής χελώνας Testudo marginata).

ΑΜΦΙΒΙΑ

Από τα 14 είδη αμφιβίων που συναντώνται στo Εθνικό Πάρκο, σημειώνουμε την παρουσία της Σαλαμάνδρας (Salamandra salamandra), του Χωματόφρυνου (Bufo bufo), του Πρασινόφρυνου (Bufo viridis) και του Μακεδονικού Τρίτωνα (Triturus macedonicus).

ΙΧΘΥΟΠΑΝΙΔΑ

Στα ποτάμια και τα ρέματα του Εθνικού Πάρκου ζουν 17 είδη ψαριών. Aναφέρουμε το ενδημικό είδος του ποταμού Αώου, τον Πινδοβίνο (Oxynoemacheilus pindus), τον σπάνιο για την Ελλάδα Χειλά (Pachychilon pictum), την Πελαγονική και την Ιονική πέστροφα (Salmo pelagonicus και Salmo farioides), την Μπριάνα των Πρεσπών (Barbus prespensi) και το ξενικό είδος Ηλιόψαρο (Lepomis gibbosus).

ΓΕΩΛΟΓΙΑ

Στο βόρειο και ανατολικό τμήμα του Εθνικού Πάρκου, δηλαδή στον Σμόλικα, στο Φλάμπουρο, στη Βασιλίτσα, στην Τσούκα Ρόσσα και στα όρη Λύγκου, κυριαρχούν τα οφιολιθικά πετρώματα. Αντίθετα στο νότιο και δυτικό τμήμα του, δηλαδή στην Τύμφη, στην Τραπεζίτσα και στο Μιτσικέλι, όπως επίσης και σε ορισμένα σημεία στα κεντρικά (Κούστα, Κοζιακός) και βορειοαναντολικά (Όρλιακας) επικρατεί ο ασβεστόλιθος.

Το ορεινό ασβεστολιθικό σύμπλεγμα της Τύμφης σμιλεύτηκε από το νερό εκατομμύρια χρόνια πριν δημιουργώντας το φημισμένο φαράγγι του Βίκου και την χαράδρα του Αώου. Τα αρχαιότερα πετρώματα, ηλικίας 210 εκατομμυρίων χρόνων πριν από σήμερα, αποκαλύπτονται στην χαράδρα του Αώου και είναι οι γκριζόμαυροι δολομιτικοί ασβεστόλιθοι (ασβεστόλιθοι Βίγλας). Οι δολομίτες στον πυθμένα του φαραγγιού του Βίκου είναι ηλικίας 160 εκατομμυρίων χρόνων πριν από σήμερα, ενώ οι ασβεστόλιθοι στην κορυφή του φαραγγιού είναι ηλικίας 35 εκατομμυρίων χρόνων.

Στην περιοχή του Εθνικού Δρυμού της Πίνδου (Βάλια Κάλντα) και στις βουνοκορυφές που τον περικυκλώνουν, κυριαρχούν ηφαιστιογενή πετρώματα της σειράς των περιδοτιτών (σερπεντίνης κ.ά.) που δημιουργήθηκαν πριν από 170 εκατομμύρια χρόνια. Οι περιδοτίτες της Βάλια Κάλντα σχηματίστηκαν, σε βάθη μεγαλύτερα των 100 χιλιομέτρων από την επιφάνειά της γης, όταν τμήματα του μανδύα της γης άρχισαν να ανέρχονται προς την επιφάνεια της. Στην πορεία αυτή τα μανδυακά πετρώματα έλιωσαν μερικώς δημιουργώντας μάγμα και αφήνοντας ένα άτηκτο υπόλοιπο το οποίο αποτελούν οι περιδοτίτες που βλέπουμε σήμερα. Το μάγμα, με τη μορφή λάβας, βρήκε διέξοδο στην επιφάνεια της γης κυρίως μέσω υποθαλάσσιων ηφαιστείων της τότε θάλασσας της Τηθύος. Η λάβα αυτή, η οποία αποτελεί το προϊόν της τήξης των ανερχόμενων προς την επιφάνεια περιδοτιτών, είναι ορατή σήμερα στο Περιβόλι, στο Μικρολίβαδο και στο Μοναχίτι.

Τέλος, επισημαίνεται η προέλευση των πετρωμάτων στην τεχνητή λίμνη των πηγών Αώου, όπου η εγγύς λεκάνη απορροής χωρίζεται σε δύο τμήματα. Στο πρώτο τμήμα, που καταλαμβάνει και το μεγαλύτερο ποσοστό της έκτασης και συνίσταται από φλύσχη και στο δεύτερο τμήμα, που περιορίζεται στα βόρεια της Λίμνης και αποτελείται από περιδοτίτη.

ΚΛΙΜΑ

Οι κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στην προστατευόμενη περιοχή είναι οι τυπικές συνθήκες που χαρακτηρίζουν τα ψηλά βουνά με πλούσια δάση. Το κλίμα, ενδιάμεσο του μεσογειακού και του μεσευρωπαϊκού, με γενικά κρύους χειμώνες και δροσερά και υγρά καλοκαίρια, διαφοροποιείται ανάλογα με την υψομετρική ζώνη και επηρεάζεται καθοριστικά από το πολυσχιδές ανάγλυφο.

Χαρακτηριστικό είναι ότι η περιοχή δέχεται τις περισσότερες βροχοπτώσεις στην Ελλάδα, γεγονός που αποτυπώνεται στην εκτεταμένη φυτοκάλυψη. Στα μεγάλα υψόμετρα οι χειμώνες είναι πολύ δριμείς με χαμηλές θερμοκρασίες, νεφώσεις, άφθονες βροχές, παγετούς, συχνές χιονοπτώσεις και παρατεταμένη χιονοκάλυψη που διαρκεί από τον Οκτώβριο έως το Μάιο. Στα χαμηλότερα υψόμετρα το κλίμα γίνεται ηπιότερο, η χιονοκάλυψη διαρκεί λίγες εβδομάδες οι παγετοί περιορίζονται σημαντικά σε χρονική διάρκεια, υπάρχει περιορισμένη ηλιοφάνεια και οι βροχές είναι λιγότερες το καλοκαίρι. Το ετήσιο θερμοκρασιακό εύρος είναι ιδιαίτερο μεγάλο.

Δράσεις

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ

Από το 2013, σε συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες, έχουν υλοποιηθεί προγράμματα επιστημονικής παρακολούθησης που αφορούν στη διαχείριση και προστασία των κάτωθι ειδών:

– του βαλκανικού αγριόγιδου (Rupicapra rupicapra balcanica),

– της ευρασϊατικής βίδρας (Lutra lutra)

– των ειδών ιχθυοπανίδας που διαβιούν στις τρεις λεκάνες απορροής του Εθνικού Πάρκου (Αώος, Αάραχθος, Αλιάκμονα-Βενέτικο), με έμφαση στα είδη της 92/43/ΕΟΚ

– του ξενικού ηλιόψαρου (Lepomis gibbosus) στην τεχνητή λίμνη πηγών Αώου και του μακεδονικού τρίτωνα (Triturus macedonicus)

– της αρκούδας (Ursus arctos)

Στόχος είναι η εξαγωγή συμπερασμάτων και ερμηνείας των αποτελεσμάτων από την επιστημονική παρακολούθηση στην προστατευόμενη περιοχή και η μεταφορά βιωματικής εμπειρίας και εξειδικευμένης γνώσης στο επιστημονικό προσωπικό της Μονάδας, ώστε μετά το τέλος του προγράμματος να είναι ικανό να φέρει σε πέρας, νέα προγράμματα επιστημονικής παρακολούθησης με ίδια μέσα, στο διηνεκές.

Το αγριόγιδο και η βίδρα, είναι εμβληματικά και προστατευόμενα είδη για την περιοχή του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, ενώ η καταγραφή και η αποτίμηση των ειδών ιχθυοπανίδας, αποτελεί έναν ισχυρό βιολογικό δείκτη της κατάστασης διατήρησης των επιφανειακών υδάτων στο εσωτερικό της προστατευόμενης περιοχής.

Τέλος, η Μονάδα Διαχείρισης συμμετέχει στο πρόγραμμα Life Arcprom, το οποίο έχει ως στόχο την βελτίωση των όρων συνύπαρξης της καφέ αρκούδας και του ανθρώπου σε τρία Εθνικά Πάρκα της Ελλάδας (Πρεσπών, Βόρειας Πίνδου, Οροσειράς Ροδόπης) και σε ένα της Ιταλίας (Majella).

ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ – ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ

ΚΕΝΤΡΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ

Με σκοπό την μύηση των επισκεπτών στα σημαντικά οικολογικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά της προστατευόμενης περιοχής της Βόρειας Πίνδου, καθώς και την ευαισθητοποίησή τους απέναντι στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, λειτουργούν πέντε Κέντρα Πληροφόρησης στους Ασπραγγέλους και στο Μικρό Πάπιγκο στο Ζαγόρι, στο Μέτσοβο, στους Μαυραναίους Γρεβενών και εποχιακά στη Βοβούσα, ενώ σύντομα αναμένεται η λειτουργία του Κέντρου Πληροφόρησης Κλειδωνιάς στην Κόνιτσα.

Οι επισκέπτες τους προμηθεύονται δωρεάν έντυπο υλικό, ενημερώνονται ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους για τα αξιοθέατα, τις θέσεις παρατήρησης, τις πεζοπορικές διαδρομές, κ.α.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ

Τα ορεινά δασικά οικοσυστήματα του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, τα απειλούμενα είδη πανίδας, τα σπάνια είδη βλάστησης και χλωρίδας, η ιδιαίτερη γεωμορφολογία καθώς και τα μοναδικά ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της προστατευόμενης περιοχής, αποτελούν μερικά από τα θέματα των δραστηριοτήτων που έχει σχεδιάσει και υλοποιεί η Μονάδα Διαχείρισης για τους μαθητές όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης.

Συγκεκριμένα υλοποιούνται, κατόπιν σχετικής άδειας του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, Προγράμματα Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης στους χώρους των σχολείων με επισκέψεις των αρμόδιων στελεχών της Μονάδας, αλλά και στους χώρους των Κέντρων Πληροφόρησης του Εθνικού Πάρκου (Ασπράγγελοι Ζαγορίου, Μέτσοβο, Μαυραναίοι Γρεβενών) σε συνδυασμό με Εκδρομές Ερμηνείας Περιβάλλοντος στην προστατευόμενη περιοχή. Επιπλέον η Μονάδα Διαχείρισης διαθέτει ένα αξιόλογο Πακέτο Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης με τίτλο «Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου… Ας μάθουμε, ας παίξουμε…», για μαθητές ηλικίας 6 έως 12 ετών, εγκεκριμένο από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ).

ΠΡΟΒΟΛΗ – ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ

Στο πλαίσιο της προβολής και της ανάδειξης των ιδιαίτερων αξιών του Εθνικού Πάρκου, έχει καθιερωθεί η διοργάνωση εκδηλώσεων από τη Μονάδα Διαχείρισης, όπως οι πεζοπορικές διαδρομές για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος στις αρχές Ιουνίου, ενώ αποτελεί θεσμό η εκδήλωση για την Γιορτή των Πουλιών το πρώτο Σαββατοκύριακο του Οκτώβρη. Θετική ήταν επίσης η ανταπόκριση της τοπικής κοινωνίας και των επισκεπτών του Εθνικού Πάρκου στη φιλοξενία εκθέσεων στους χώρους των Κέντρων Πληροφόρησης με θέματα σχετικά με την προστατευόμενη περιοχή, , καθώς και στην παρουσία και αρωγή της Μονάδας Διαχείρισης σε πλήθος εκδηλώσεων που διοργανώνονται από φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και από τοπικούς Συλλόγους.

Επιπρόσθετα, στο πλαίσιο της ανάπτυξης ενός ανοιχτού διαλόγου, με σκοπό την ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας και την εξεύρεση δυνατοτήτων βιώσιμης ανάπτυξης της περιοχής, η Μονάδα Διαχείρισης πραγματοποιεί συναντήσεις με ομάδες του τοπικού πληθυσμού.

ΕΠΟΠΤΕΥΣΗ-ΦΥΛΑΞΗ

Σκοπός του Προγράμματος Επόπτευσης – Φύλαξης, είναι η εφαρμογή των μέτρων προστασίας και διαχείρισης, με σκοπό τη διαφύλαξη της φυσικής κληρονομιάς, τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας της προστατευόμενης περιοχής του Εθνικού Πάρκου, καθώς και την υλοποίηση των επιμέρους μέτρων.

Η Μονάδα Διαχείρισης διαθέτει ομάδα φυλάκων αποτελούμενη από έξι άτομα η οποία συμπληρώνεται από τη χρησιμοποίηση  δύο ξεναγών για την κάλυψη των κενών θέσεων, ύστερα από την απομάκρυνση δύο φυλάκων από την Μονάδα τα προηγούμενα έτη.

Για την όσον το δυνατόν πληρέστερη κάλυψη της προστατευόμενης περιοχής του Εθνικού Πάρκου, η ομάδα φύλαξης είναι διαχωρισμένη σε 4 κλιμάκια (Ασπραγγέλων, Κλειδωνιάς, Μετσόβου και Μαυραναίων).

Οι επόπτες φύλακες, επιτηρούν την περιοχή για την πρόληψη και αποφυγή παραβάσεων των όρων και περιορισμών, που ορίζει το νομοθετικό πλαίσιο χαρακτηρισμού αυτής ως Εθνικού Πάρκου, αλλά και της ευρύτερης περιβαλλοντικής νομοθεσίας και καταρτίζονται σε ετήσια βάση με θέματα, όπως είναι το νομικό πλαίσιο του πάρκου, η προσέγγιση επισκεπτών, η πυρασφάλεια, η ευρύτερη περιβαλλοντική νομοθεσία, οι ισχύουσες σχετικές απαγορεύσεις και η χρήση του εξοπλισμού.

Για την υλοποίηση της δράσης, η Μ.Δ. διαθέτει τέσσερα οχήματα τύπου pick- up τα οποία είναι πλήρως εξοπλισμένα για τις ανάγκες της φύλαξης με ηλεκτρονικό (Navigator, G.P.S, Ψηφιακή φωτογραφική μηχανή) και βοηθητικό εξοπλισμό (ζεύγη κιάλια, φορητός πυροσβεστήρας, αλυσοπρίονο, χορτοκοπτικό μηχάνημα, φαρμακείο τσεκούρι, κτλ), καθώς και αυτόνομα συστήματα πυρόσβεσης με κύριο σκοπό την άμεση επέμβαση σε περιπτώσεις μικρών εστιών φωτιάς κατά την αντιπυρική περίοδο.

Συνοπτικά οι επόπτες φύλακες οφείλουν:

– Να τηρούν όλους τους προβλεπόμενους κανόνες επόπτευσης- φύλαξης και τις σχετικές διατάξεις της νομοθεσίας.

– Να αναφέρουν όλες τις παράνομες δραστηριότητες στις αρμόδιες αρχές.

– Να επικουρούν στην πρόληψη και κατάσβεση

– Να συμμετέχουν ενεργά στα εκάστοτε προγράμματα επιστημονικής παρακολούθησης ειδών χλωρίδας και πανίδας.

– Να προωθούν την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσμού και των επισκεπτών της περιοχής, σε θέματα προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος.

Ανθρωπογενής Δραστηριότητα

ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ – ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η κατοίκηση στην περιοχή είναι βεβαιωμένη από την τελευταία περίοδο της Παλαιολιθικής εποχής (16.000 – 9.500 π.Χ.), όπως φανερώνουν τα κατάλοιπα της δραστηριότητας μικρών ομάδων κυνηγών, σε φυσικά κοιλώματα βράχων στις όχθες του ποταμού Βοϊδομάτη. Έκτοτε, η αδιάλειπτη παρουσία και ο πολιτισμός των ανθρώπων που δραστηριοποιήθηκαν στη Βόρεια Πίνδο αποτυπώνεται σε πληθώρα αρχαιολογικών χώρων και μνημείων της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, τα οποία συνθέτουν ένα πολιτισμικό σύνολο τεράστιας αξίας.

Σήμερα, εντός του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου βρίσκονται 68 οικισμοί και στα όριά του άλλοι 14. Οι κάτοικοι των οικισμών της Κόνιτσας ασχολήθηκαν, μεταξύ άλλων, με την οικοδομική τέχνη στην οποία διέπρεψαν. Τα χωριά του Ζαγορίου είδαν τους κατοίκους τους να ξενιτεύονται, να προκόβουν και να ευεργετούν τον τόπο τους.

Οι Βλάχοι στα χωριά των Γρεβενών ασχολήθηκαν κυρίως με τη μετακινούμενη κτηνοτροφία και τη δασοπονία, ενώ οι Κοπατσαραίοι που ζούσαν ανατολικότερα ασχολήθηκαν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Τα χωριά του Μετσόβου (εντός του Εθνικού Πάρκου βρίσκεται μόνο η Μηλιά) ξεχώρισαν, μεταξύ άλλων, για τη βιοτεχνία μάλλινων υφαντών και ξυλόγλυπτων.

Η κοινωνική έκφραση των ανθρώπων αυτών, οι ασχολίες και τα επαγγέλματά τους, οι παραδόσεις, οι μουσικές και τα τραγούδια τους, σηματοδοτούν σημαντικά στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς που χαρακτηρίζουν τη Βόρεια Πίνδο και επιτείνουν τη σπουδαιότητά της.

ΓΕΦΥΡΙΑ

Αγέρωχα στον χρόνο, αριστουργηματικές κατασκευές, τα πέτρινα γεφύρια χαρακτηρίζουν τη Βόρεια Πίνδο και συνθέτουν ένα σημαντικό σύνολο της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας.

Τα πρώτα γεφύρια υπήρξαν απλές, ξύλινες κατασκευές. Ισχυρές, λίθινες κατασκευές χτίστηκαν από τον 18ο έως και τον 19ο αιώνα, όταν τα καραβάνια των εμπόρων έπρεπε να ξεπεράσουν το εμπόδιο των ποταμών. Με υλικό τον ντόπιο λίθο, χτισμένα από εξειδικευμένους μάστορες και με ποικίλες μορφές, κάθε γεφύρι έχει τη δική του ιστορία.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΙΚΕΣ

Μετέωρες σε επιβλητικούς βράχους, φωλιασμένες σε φυσικές κοιλότητες ή ενσωματωμένες στους οικισμούς, οι εκκλησίες και οι μονές της Βόρειας Πίνδου, με μόνα υλικά την πέτρα και το ξύλο, λιτές εξωτερικά και κατάμεστες από πλούτο στο εσωτερικό τους, αντικατοπτρίζουν την ευμάρεια και την καλλιτεχνική ανάπτυξη που γνώρισε η περιοχή κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ

ΟΔΙΚΩΣ

Το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου προσεγγίζεται οδικώς και από τις 4 πλευρές του ορίζοντα. Νοτιοανατολικά και ανατολικά τα όρια του εφάπτονται με την Εγνατία Οδό, απ’ όπου εύκολα μπορεί ο επισκέπτης να εισέλθει σε αυτό. Παράλληλα, από τον Ανισόπεδο Κόμβο 05 Ιωαννίνων εισέρχεται κανείς στα Ιωάννινα και από εκεί μπορεί να κατευθυνθεί προς το Ζαγόρι ή την Κόνιτσα, δηλαδή στο νοτιοδυτικό και δυτικό τμήμα του Πάρκου.

Όλοι οι υπόλοιποι κόμβοι της Εγνατίας Οδού αφορούν το ανατολικό ή το βορειοανατολικό τμήμα του Πάρκου. Επίσης μπορεί να  ακολουθήσει το δρόμο για τη Σαμαρίνα και να βρεθεί στο βόρειο τμήμα του Σμόλικα και από εκεί μέσω ορεινών διαβάσεων να φτάσει στο τμήμα του Πάρκου που βρίσκεται στην Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων. Τέλος από τα Γρεβενά και ακολουθώντας το δρόμο προς Δοτσικό και Επταχώρι μπορεί κανείς να προσεγγίσει το βόρειο τμήμα του Πάρκου.

Το νοτιοδυτικό και δυτικό τμήμα του Πάρκου προσεγγίζεται από την εθνική οδό Ιωαννίνων- Κονίτσης- Κοζάνης. Επίσης  από το 63^ο χλμ, όπου βρίσκεται η Κόνιτσα και έως το 80^ο χλμ, τα δυτικά όρια του Πάρκου ταυτίζονται απόλυτα  με την εθνική οδό Ιωαννίνων- Κονίτσης- Κοζάνης.

Το Εθνικό Πάρκο προσεγγίζεται και από την Αλβανία από όπου σε 15 χλμ περίπου από τους Μεθοριακούς Σταθμούς Κακαβιάς και Μέρτζανης (Τρεις γέφυρες) βρίσκεται κανείς στα Ζαγόρι ή στην Κόνιτσα, δηλαδή στα νοτιοδυτικά όρια του Εθνικού Πάρκου. Φυσικά ο επισκέπτης του Πάρκου ακολουθώντας την αντίθετη κατεύθυνση, μέσω των παραπάνω Μεθοριακών Σταθμών, μπορεί να επισκεφθεί πολύ εύκολα την γειτονική χώρα.

ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ ΚΑΙ ΛΙΜΑΝΙΑ

Τα πλησιέστερα αεροδρόμια στα όρια του Εθνικού Πάρκου είναι των Ιωαννίνων (25 χλμ), του Ακτίου (145 χλμ), του Άργους Ορεστικού (60 χλμ) και της Θεσσαλονίκης (180 χλμ) και το πλησιέστερο διεθνές λιμάνι βρίσκεται στην Ηγουμενίτσα (108 χλμ).

Iστοσελίδα του πρώην Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου: