Καταγραφή υπεραιωνόβιων ελαιώνων με στόχο τη διατήρηση και τη βιώσιμη ανάπτυξη της υπαίθρου των Ιονίων Νήσων

Το Τμήμα Περιβάλλοντος του Ιονίου Πανεπιστημίου σε σύμπραξη με την Μονάδα Διαχείρισης Εθνικών Πάρκων Ζακύνθου, Αίνου και Προστατευόμενων Περιοχών Ιόνιων Νήσων του ΟΦΥΠΕΚΑ ξεκίνησαν το ερευνητικό πρόγραμμα «ΒΙΟ_ΜΝΗΜΕΣ: Οι Μνημειακοί Ελαιώνες και ελαιόδεντρα: Καταγραφή, Αποτύπωση, Χρονολόγηση και Ανάδειξή τους ως υψηλής αξίας οικοσυστήματα, με στόχο τη Διατήρηση/Διαχείριση και τη Βιώσιμη Ανάπτυξη της υπαίθρου των Ιονίων Νήσων». Το πρόγραμμα αποσκοπεί στη  συγκέντρωση σημαντικών στοιχείων για την τεκμηρίωση, την προστασία και την ενίσχυση της κληρονομιάς των υπεραιωνόβιων ελιών και ελαιώνων σε όλο το Ιόνιο κα επομένως και στην Κεφαλονιά.
Η Μονάδα Διαχείρισης στην Κεφαλονιά κάλυψε με καταγραφές υπεραιωνόβιων δέντρων το σύνολο της Περιφερειακής Ενότητας Κεφαλληνίας & Ιθάκης με σκοπό την επιλογή των σημαντικότερων ελαιόδεντρων των δύο νησιών, που κυρίως επιλέχθηκαν για την «μνημειακότητά» τους. Λήφθηκαν δέντρα ως υπεραιωνόβια, αυτά που είχαν περίμετρο από 4 m και πάνω στα οποία μετρήθηκε η στηθαία διάμετρος, μετρούμενη σε απόσταση 1,30 m από το έδαφος (για κατάλληλες συγκρίσεις μεταξύ των δέντρων), το ύψος, ο τύπος ανάπτυξης, το πλάτος κόμης και έγινε εκτίμηση της ηλικίας με μαθηματικά μοντέλα. Αυτές οι πληροφορίες συμπληρώθηκαν και από πληροφορίες που σχετίζονται με την οικολογική, ιστορική και πολιτιστική αξία των υπεραιωνόβιων ελιών που καταγράφηκαν. Το έργο περιλάμβανε και παράλληλες δράσεις, όπως, η οργάνωση δύο ημερίδων, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν με επιτυχία στο Αργοστόλι, η εκτύπωση φυλλαδίων/αφισών και σχετικού έντυπου υλικού, η προμήθεια επιστημονικού εξοπλισμού, που βοήθησε στην καταγραφή περίπου 200 υπεραιωνόβιων ελιών και ελαιώνων στην Κεφαλονιά και Ιθάκη.
Παράλληλα, η Μονάδα Διαχείρισης υλοποιεί περιβαλλοντικό πρόγραμμα εγκεκριμένο από το Υπουργείο Παιδείας σε συνεργασία με το Εργαστηριακό Κέντρο Φυσικών Επιστημών Κεφαλονιάς-Ιθάκης με τίτλο: «Μια αγκαλιά για την Κεφαλλονίτική ελιά» όπου μαθητές μαθαίνουν να εκτιμούν την αξία και την ηλικία των υπεραιωνόβιων ελαιόδεντρων, να διεξάγουν πειράματα σχετικά με το ελαιόλαδο και να επισκέπτονται τα τοπικά ελαιοτριβεία Κεφαλονιάς και Ιθάκης.
Οι υπεραιωνόβιοι ελαιώνες της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης αποτελούν περιοχές με υψηλή βιοποικιλότητα και σπάνια και ενδημικά είδη χλωρίδας, πανίδας και ορνιθοπανίδας (για παράδειγμα, είδη ορχεοειδών, σπάνια είδη σαυρών, ενδημικές πεταλούδες της Ευρώπης).
Με βάση τα αποτελέσματα της καταγραφής των υπεραιωνόβιων ελιών στην Κεφαλονιά, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη, οι ακόλουθες γενικές συστάσεις για τη διατήρηση των μνημειακών ελαιόδεντρων, όπως είναι η έναρξη προγραμμάτων διατήρησης υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο απτά αποτελέσματα και αποτελεσματικότερη χρήση των χρηματοδοτικών πόρων και η δημιουργία τράπεζας γενετικού υλικού (in-situ) των μεσογειακών μνημειακών ελαιόδεντρων τόσο για λόγους διατήρησης όσο και για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής λόγω της εξαιρετικής ανθεκτικότητάς τους. Επιπλέον, άλλες συστάσεις αφορούν σε πρακτικές εφαρμογής γενετικού υλικού στο αγρόκτημα των μνημειακών ελαιόδεντρων (ex-situ), η οποία αποτελεί κατάλληλη στρατηγική διατήρησης για αυτόν τον τύπο βιοποικιλότητας που συνδέεται αυστηρά με τα περιβαλλοντικά και πολιτιστικά πλαίσια προέλευσης, στην ανάκτηση και ενίσχυση των παραδοσιακών γεωργικών καλλιεργειών της ελιάς, καθώς και στην πραγματοποίηση περιβαλλοντικών και οικοτουριστικών προγραμμάτων και ημερίδων σχετικά με την σημασία των υπεραιωνόβιων  δέντρων.
Τέλος, προβλέπονται συστάσεις για την αναγνώριση των μνημειακών ελαιόδεντρων ως στοιχείων πολιτιστικής κληρονομιάς σύμφωνα με το κανονιστικό πλαίσιο της UNESCO με αρωγό το Παγκόσμιο Γεωπάρκο UNESCO Κεφαλονιάς-Ιθάκης και για την αξιοποίηση/εμπορία ελαιόλαδου από υπεραιωνόβιους ελαιώνες της Κεφαλονιάς-Ιθάκης.
Η πράξη συγχρηματοδοτείται σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και κατά 20% από εθνικούς πόρους.