Τα Τενάγη Φιλίππων βρίσκονται στην Ανατολική Μακεδονία και εκτείνονται σε τρεις νομούς: Καβάλας, Δράμας και Σερρών. Η ονομασία της περιοχής προέρχεται από τη λέξη “τενάγια”, που σχετίζεται με βαλτώδεις ή λιμνάζουσες εκτάσεις, οι οποίες αποτελούσαν χαρακτηριστικό της πριν από την εκβιομηχάνιση και την αποξήρανση των ελών.
Με συνολική έκταση περίπου 88 τ.χλμ, περιβάλλονται από λόφους και οροσειρές και βρίσκονται κοντά στους αρχαίους Φιλίππους, μια από τις σημαντικότερες περιοχές της αρχαίας Μακεδονίας. Η ιστορία τους είναι πλούσια και εκτείνεται σε πολλούς αιώνες, συνδεόμενη με την πόλη που ίδρυσε ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας το 356 π.Χ., η οποία υπήρξε κέντρο του ελληνιστικού κόσμου.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα της περιοχής των Τεναγών είναι ο τυρφώνας, ένα οργανικό κοίτασμα έκτασης περίπου 55 τ.χλμ. και μέσου βάθους 20 μέτρων, με μέγιστο βάθος τα 300 μέτρα. Ο τυρφώνας αυτός αποτελεί το βαθύτερο κοίτασμα τύρφης παγκοσμίως, καθώς οι τυρφώνες συνήθως δεν ξεπερνούν τα 7 μέτρα βάθος. Εκτιμάται ότι η δημιουργία του ξεκίνησε πριν 1,3 εκατ. χρόνια, γεγονός που τον καθιστά ένα σπάνιο «κλιματικό αρχείο» με πολύτιμες πληροφορίες για την εξέλιξη της βλάστησης και τις ανά περιόδους κλιματικές μετατροπές ή τα επίπεδα βροχόπτωσης στη Μεσόγειο.
Στην περιοχή ρέουν πολλοί ποταμοί και ρέματα, όπως ο Αγγίτης, ο Χείμαρος Δοξάτου, οι Πηγές Αγίας Βαρβάρας και οι Πηγές Κεφαλαρίου/Βοϊράνης, δημιουργώντας πολυάριθμα ενδιαιτήματα για διάφορα είδη χλωρίδας και πανίδας. Τα ρέοντα αυτά ύδατα καταλήγουν στον ποταμό Αγγίτη, παραπόταμο του Στρυμόνα.
Στην περιοχή έχουν εντοπιστεί 20 είδη ψαριών της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, μεταξύ των οποίων το Γριβάδι (Cyprinus carpio), ο Γουλιανός (Silurus glanis) και η Τούρνα (Esox lucius). Επίσης, καταγράφηκαν δύο σπάνια ενδημικά είδη: η Γραμμοβελονίτσα και ο Αμμόκοιτος ή Γκαβόχελο, που είναι ένα από τα πιο απειλούμενα είδη στον κόσμο.
Μέχρι το 1930, τα Τενάγη Φιλίππων ήταν ένα ενιαίο εκτεταμένο έλος που φιλοξενούσε λίγους ψαράδες και εποχικούς κυνηγούς υδρόβιων πουλιών. Μετά το 1930 ξεκίνησε η αποστράγγιση του έλους, με στόχο τη δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων για την κάλυψη των αναγκών των Μικρασιατών προσφύγων, αλλά και των ντόπιων ακτημόνων.
Ωστόσο, η αποξήρανση της περιοχής και η εντατικοποίηση της γεωργίας έφεραν και μία σειρά από προβλήματα για το φυσικό περιβάλλον της περιοχής: οξείδωση και συνίζηση της τύρφης (δηλαδή το αποστραγγιζόμενο έδαφος «κάθεται» και απαιτούνται βαθύτερες διανοίξεις τάφρων), συμπίεση του υπεδάφους λόγω χρήσης αγροτικών μηχανημάτων, κατακράτηση αλάτων στο έδαφος, καύση της τύρφης εξαιτίας της καύσης των καλαμιών και των υπολειμμάτων καλλιεργειών μετά τη συγκομιδή.
Εξαιτίας της περίπλοκης κατάστασης που έχει διαμορφωθεί, πλέον απειλείται η επιβίωση ευάλωτων ειδών που ζουν στα νερά των τεναγών, όπως η Πετροκαραβίδα, η Γραμμοβελονίτσα και το Γκαβόχελο. Έτσι, το 2015, τα ενδιαιτήματα των ειδών αυτών, που είναι πλέον μόνο ορισμένες αποστραγγιστικές τάφροι, εντάχθηκαν στο δίκτυο NATURA 2000, ως επέκταση της Περιοχής με τον κωδικό GR1150005 «Κορυφές Όρους Παγγαίου – Πηγαία Νερά Κεφαλαρίου Φιλίππων – Σπήλαιο Αρκουδοσπηλιά”.
Κείμενο: Δρ. Αργύρης Σαπουνίδης, Δρ. Μάνος Κουτράκης, Βούλα Παπαδοπούλου (Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «ΔΗΜΗΤΡΑ»- Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας)
Πηγές:
- ΓΕΩ.ΤΕ.Ε (2016) Τα προβλήματα των Τεναγών των Φιλίππων η αντιμετώπιση τους και η αειφορική διαχείριση τους. σελ. 46.
- Κουτράκης Μ., Σαπουνίδης Α., Εμφιετζής Γ., Χρηστίδη Α., Αράπογλου Φ. (2015) Τεχνική έκθεση Έργου «Εποπτεία και αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης ειδών ιχθυοπανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα, 2013-2015» Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ).
- Παπαζαφειρίου ΑΖ. (2011) Επίδραση των εδαφικών χαρακτηριστικών στη μεταφορά βαρέων μετάλλων στην τροφική αλυσίδα μέσω της βοσκήσιμής ύλης σε περιοχές της Ελλάδας. Διδακτορική Διατριβή, Γεωπονική Σχολή Α.Π.Θ., σελ. 239.ΓΕΩ.ΤΕ.Ε 2016).
- Σαπουνίδης Α., Κουτράκης Ε., Λεονάρδος Ι.Δ., Μπόμπορη Δ., Αράπογλου Φ., Χρηστίδης A., Τζιώλας Ε., & Παπαδοπούλου Π., 2021. Π.Ε. 2: Μελέτη της κατανομής των ενδημικών ειδών Eudontomyzon (Caspiomyzon) hellenicus & Cobitis punctilineata που διαβιούν στα ρέοντα ύδατα των Τεναγών Φιλίππων και της βιώσιμης διαχείρισης των υγρών αποβλήτων που περιέχουν υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων. ΙΝΑΛΕ, σελ. 16 + Παραρτήματα.
- https://www.travel.gr/experiences/i-agnosti-ellada/tenagi-filippon-ena-spanio-klimatiko/
- https://ardin-rixi.gr/archives/233628