Αρχαιολογικοί χώροι της Ελλάδας: θύλακες προστασίας της βιοποικιλότητας

Ένα εξαιρετικό απόθεμα βιοποικιλότητας φιλοξενούν οι αρχαιολογικοί χώροι της Ελλάδας, σύμφωνα με τα αποτελέσματα του έργου «Καταγραφή της βιοποικιλότητας σε αρχαιολογικούς χώρους» με το ακρωνύμιο ΒΙΑΣ, που παρουσιάστηκαν την Πέμπτη 3 Απριλίου 2025, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Αμφιθέατρο της Εθνικής Πινακοθήκης, παρουσία της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, του Γενικού  Γραμματέα Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Πέτρου Βαρελίδη, του Πρύτανη του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεράσιμου Σιάσου και του Διευθύνοντος Συμβούλου του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), Κώστα Τριάντη.

Το έργο της καταγραφής που ολοκληρώθηκε πρόσφατα σε είκοσι εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους, αποκάλυψε αυξημένους πληθυσμούς ειδών, καθώς και σπάνια, ενδημικά και προστατευόμενα είδη. Συνολικά καταγράφηκαν 4.403 διαφορετικά είδη, αριθμός που αντιστοιχεί στο 10,8% της ελληνικής βιοποικιλότητας, σε μία έκταση που αντιστοιχεί μόλις στο 0,08% της ελληνικής επικράτειας. Αποδεικνύεται, λοιπόν, ότι οι αρχαιολογικοί χώροι λειτουργούν ως εναλλακτικό, συμπληρωματικό δίκτυο προστασίας για την τοπική χλωρίδα και πανίδα, χάρη στους αυστηρούς όρους προστασίας που διέπουν τη λειτουργία τους και τους περιορισμούς που επιβάλλονται σε  δραστηριότητες που ασκούν πιέσεις στη βιοποικιλότητα, όπως το κυνήγι, η εκτός σχεδίου δόμηση, η υπεράντληση υδάτων ή η ρύπανση του εδάφους από την γεωργία

Το έργο ΒΙΑΣ υλοποιήθηκε στο πλαίσιο προγραμματικής σύμβασης που υπογράφηκε τον Αύγουστο του 2022, μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού, του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και του ΟΦΥΠΕΚΑ. Ο ΟΦΥΠΕΚΑ ανέλαβε τη χρηματοδότηση του έργου και την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, ενώ το ΕΚΠΑ την υλοποίησή του, η οποία περιλάμβανε το συντονισμό 49 ερευνητών όλων των ειδικοτήτων από οκτώ διαφορετικά πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα της χώρας.

Οι αρχαιολογικές θέσεις που μελετήθηκαν εκτείνονται σε όλο το εύρος της επικράτειας, στην ηπειρωτική και νησιωτική χώρα, και αποτελούν μνημεία διαφορετικών εποχών: Ακρόπολη-Αρχαία Αγορά- Λόφοi, Επίδαυρος, Ολυμπία, Φίλιπποι, Μεσσήνη, Άπτερα Χανίων, Mon Repos Κέρκυρα, Δωδώνη, Νικόπολη, Μετέωρα, Άγιος Αχίλλειος Πρεσπών, Παλαιά Πόλη Ιωαννίνων και Νησί, Ακροκόρινθος, Γραμβούσα-Μπάλος, Μυστράς, Δήλος, Σούνιο, Βραυρώνα, Δελφοί και Φαιστός. Μερικοί από τους αρχαιολογικούς, αυτούς,  χώρους, έχουν χαρακτηριστεί ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομίας από την UNESCO, κάποιοι άλλοι εμπίπτουν σε περιοχές του δικτύου Natura 2000, ενώ σε τρεις περιπτώσεις (Δελφοί, Μετέωρα, Ολυμπία) ισχύουν και οι δύο αυτές ειδικές συνθήκες.

Όπως δήλωσε η Διευθύντρια Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Τομέα Α του ΟΦΥΠΕΚΑ, Δρ Διονυσία Χατζηλάκου: «Η διαπίστωση, μέσα από το έργο ΒΙΑΣ, ότι οι αρχαιολογικοί χώροι που εξετάστηκαν λειτουργούν ως θύλακες προστασίας για τα είδη χλωρίδας και πανίδας, αφορά στον πυρήνα της αποστολής του ΟΦΥΠΕΚΑ που είναι η διατήρηση και διαχείριση της αξιοσημείωτης βιοποικιλότητας της χώρας μας και των Προστατευόμενων Περιοχών της. Με τη συνέχιση της εξαιρετικά γόνιμης συνεργασίας μας με τα δύο υπουργεία και το ΕΚΠΑ, μέσα από το έργο ΒΙΑΣ ΙΙ  που προαναγγέλθηκε σήμερα, ο Οργανισμός μας θα αποκτήσει πολύτιμες πληροφορίες για την εξάπλωση των ειδών σε ακόμα περισσότερες περιοχές, βήμα πρωταρχικό και απαραίτητο για προστασία τους».

Με το έργο ΒΙΑΣ, η Ελλάδα, για μια ακόμη φορά, καινοτομεί στον τομέα της αρχαιολογίας και αναδεικνύει με σύγχρονο τρόπο την ολιστική προσέγγιση των αρχαιολογικών χώρων και όλων των στοιχείων που αυτοί περιβάλλουν, από την άυλη πολιτιστική κληρονομιά έως τη βιοποικιλότητα.

Πρωτοποριακή προσέγγιση

Το έργο ΒΙΑΣ είναι ένα έργο πρωτότυπο σε παγκόσμια κλίμακα, καθώς ακολουθήθηκε μία καινοτόμα προσέγγιση. Παρότι έχουν υπάρξει διεθνώς ορισμένες μελέτες που έχουν εστιάσει είτε σε επιμέρους παραμέτρους της βιοποικιλότητας, είτε σε έναν μόνο αρχαιολογικό χώρο,  στο έργο ΒΙΑΣ εξετάστηκαν όλες οι ταξινομικές ομάδες ζώων και φυτών, σε είκοσι αρχαιολογικούς χώρους που εκτείνονται σε όλη την επικράτεια, σε ένα νοητό άξονα βορά-νότου, περιλαμβάνοντας ηπειρωτικές και νησιωτικές περιοχές και αρχαιολογικούς χώρους διαφορετικών περιόδων. Ακολουθώντας τη νέα τάση προσέγγισης του λεγόμενου «πολιτιστικού τοπίου», η Ελλάδα, για μια ακόμη φορά, καινοτομεί στον τομέα της αρχαιολογίας και αναδεικνύει με σύγχρονο τρόπο την ολιστική προσέγγιση των αρχαιολογικών χώρων και όλων των στοιχείων που αυτοί περιβάλλουν, από την άυλη πολιτιστική κληρονομιά έως τη βιοποικιλότητα.